Op zoek naar slimme klimaatoplossingen
Wageningen Climate Solutions
Fotografie: Shutterstock
DOOR Hanny Roskamp - September 2019
Wageningen zou zomaar wereldwijd bekend kunnen komen te staan als dé klimaatuniversiteit. Door de integrale benadering heeft Wageningen University & Research een fortuin aan klimaatkennis opgebouwd, meent Tim van Hattum, programmaleider Green Climate Solutions van Wageningen University & Research. “WUR kan een voortrekkersrol spelen.”
“We zijn een rijk land in een dichtbevolkte rivierdelta die als een van de eerste te maken krijgt met de gevolgen van klimaatverandering. Het is tijd om tot in de haarvaten van ons systeem dingen te veranderen. In onze energievoorziening, in onze voedselvoorziening, hoe we onze steden ontwerpen en hoe we omgaan met de natuur zodat we de biodiversiteit herstellen. Nederland kan de proeftuin zijn voor slimme innovaties, die je wereldwijd kunt toepassen. Daar ligt een grote kans. De kracht van Wageningen daarbij is dat we integraal naar systemen kunnen kijken, naar hoe alles in elkaar grijpt. Daarom kunnen we als WUR een voortrekkersrol spelen”, vertelt Tim van Hattum.
Tim van Hattum, de programmaleider Green Climate Solutions van WUR. Foto: Judith Jockel
Twee jaar geleden heeft Wageningen Van Hattum aangewezen als programmaleider Green Climate Solutions bij de Environmental Sciences Group (ESG), daarnaast brengt hij mensen uit alle hoeken van de campus samen die zich met klimaat bezighouden. Op elk gebied waar de Wageningse wetenschappers onderzoek doen, lopen ze namelijk tegen ‘het klimaat’ aan, of ze nu bodemonderzoeker zijn, veeteler of planoloog. Dat heeft geleid tot een fortuin aan klimaatkennis. Door deze krachten te bundelen, kan Wageningen klimaatexpertise beter onder de aandacht brengen.
WUR werkt aan integrale klimaatoplossingen door het combineren van kennis over het klimaatsysteem en de impact van klimaatverandering (climate services), nature-based oplossingen, klimaatslimme voedselsystemen, bio-based oplossingen, energie+ruimte en klimaatbestendige- en leefbare steden. Infographic: Content Animators
WUR werkt aan integrale klimaatoplossingen door het combineren van kennis over het klimaatsysteem en de impact van klimaatverandering (climate services), nature-based oplossingen, klimaatslimme voedselsystemen, bio-based oplossingen, energie+ruimte en klimaatbestendige- en leefbare steden. Infographic: Content Animators
WIN-WIN IN BODEMBEHEER
Van Hattum: “Ons huidige voedselsysteem draagt voor een aanzienlijk deel bij aan het klimaatprobleem en tegelijkertijd ondervindt de landbouw wereldwijd enorme gevolgen door watertekort, wateroverlast, toenemende ziektes en plagen. Er zijn slimme oplossingen nodig om de emissies vanuit de landbouw terug te dringen en tegelijkertijd moeten we ons aanpassen aan het nieuwe klimaat. WUR werkt aan Climate Smart Agriculture Solutions. Een mooi voorbeeld daarvan is beter bodembeheer. Door organisch stof toe te voegen aan landbouwbodems wordt koolstof vastgelegd, de vochthuishouding en bodemvruchtbaarheid verbeteren en de productie gaat omhoog. Dat is win-win.”
Nature based solutions zijn oplossingen die bijdragen aan de klimaatopgave gebruik makend van natuur en natuurlijke processen. Een voorbeeld daarvan is een project van Wageningen Marine Research waarbij oesterriffen zijn aangelegd voor de kust van Bangladesh. Van Hattum: “Bangladesh is een dichtbevolkte, laaggelegen delta en een erg arm land, dus er is minder budget om de waterveiligheid op orde te brengen. De oesterriffen beschermen de kust tegen overstromingen en zandafslag. Tegelijkertijd trekken ze vis en krab aan, waardoor ze bijdragen aan de voedselvoorziening. Bovendien groeien ze 2 cm per jaar, waardoor ze de zeespiegelstijging kunnen bijbenen.”
Of ze nu bodemonderzoeker zijn of planoloog, Wageningse wetenschappers lopen tegen ‘het klimaat’ aan
Overstromingen in Bangladesh vragen om een op de natuur geïnspireerde oplossing. Foto: Dani Daniar / Shutterstock
KLIMAATADAPTATIE IS ESSENTIEEL
We zeggen dat we de veiligste delta van de wereld zijn, maar als de zeespiegel twee meter stijgt, kom je daar niet meer mee weg
Niet alleen in Bangladesh, maar wereldwijd leven de meeste mensen in steden, in laaggelegen delta’s bij de kust. Zelfs als de temperatuurstijging in de hand wordt gehouden tot de 2 graden die is afgesproken in het VN-Klimaatakkoord van Parijs is dat al een enorme uitdaging. Van Hattum denkt bovendien dat de kans groot is dat we niet onder die 2 graden zullen blijven omdat landen niet snel genoeg handelen. “Indonesië heeft al besloten dat Jakarta niet langer de hoofdstad zal zijn, omdat de problemen er te groot zijn. De stad ligt aan zee en zinkt 25 centimeter per jaar door slecht watermanagement. De lucht is verontreinigd, de wegen zijn dichtgeslibd, het is een onleefbare stad geworden. Dit ga je door klimaatverandering meer zien. Daarom is het zo belangrijk dat – naast het rigoureus terugdringen van broeikasgasemissies - we inzetten op klimaatadaptatie. Voor Nederland als laaggelegen land, maar meer nog voor ontwikkelingslanden, waar men de middelen niet heeft om dijken te bouwen of dergelijke.”
Adaptatie betekent dat we onze wegen, steden, landbouw en zelfs hele regio’s aanpassen om de gevolgen van klimaatverandering beter op te kunnen vangen, terwijl klimaatmitigatie zich richt op het verminderen van de klimaatverandering, wat meestal neerkomt op CO2-reductie. Adaptatie en mitigatie zijn nu gescheiden werelden: het Klimaatakkoord richt zich op mitigatie, het Deltaplan gaat over de adaptatiekant. Maar integratie is noodzakelijk, meent Van Hattum. “Wereldwijd is de druk op de ruimte enorm. We hebben elke vierkante meter nodig. Vanuit mitigatie wil je zonneparken aanleggen, maar we moeten ook voedsel produceren en water opslaan en we willen ook natuur. Hoe gaan we dat op de vierkante meter proppen?”
De Oosterscheldekering, onderdeel van de Deltawerken, is de grootste en bekendste waterkering van Nederland. Foto: Shutterstock
VERHUIZEN NAAR HET OOSTEN
Mitigatie krijgt nu nog meer aandacht dan adaptatie, maar dat is niet houdbaar, meent Van Hattum. Het is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk dat de één miljoen nieuwe huizen die in de nabije toekomst in Nederland gebouwd gaan worden voor het overgrote deel zijn gepland in de Randstad. Als de zeespiegel zoveel stijgt als wordt voorzien, kan dat op de langere termijn problemen opleveren. “De nadruk ligt nu op duurzaamheid van de woningen en op de CO2-neutraliteit, maar je moet ook rekening houden met weersextremen zoals extreme buien en hitte. Die worden nu nog niet in de bouw meegenomen. En je moet goed nadenken over de plekken waar je die woningen neerzet.”
Met collega’s werkt hij momenteel aan een toekomstvisie voor Nederland, waarbij rekening wordt gehouden met alles wat we nu weten over het klimaat en de biodiversiteit. Een nature based visie waarbij hij de vraag beantwoordt hoe we Nederland slimmer kunnen inrichten. “De harde infrastructuur die je nu neerzet, snelwegen, gebouwen, moet voor minimaal 100 jaar meegaan dus je wilt daarbij rekening houden met alles wat we nu weten. Moeten we overheidsgebouwen of werkgelegenheid niet verspreiden naar andere plekken? We gaan Amsterdam natuurlijk niet afbreken maar zou je Nederland opnieuw opbouwen, dan zou je het meer in het oosten zoeken en zorgen dat daar meer werkgelegenheid komt.”
Nederland kan de proeftuin zijn voor slimme innovaties
REGENWATER NIET WEGWERKEN, MAAR VASTHOUDEN
Niet alleen het rijzende zeewater is een probleem, ook droogte is een gevaar. Steden zijn afhankelijk van water uit het stroomgebied van rivieren. Landbouw is een grootgebruiker van water in datzelfde stroomgebied. Regio’s lopen enorme risico’s als ze hier niet goed over nadenken. “Kaapstad bijvoorbeeld is voor haar watervoorziening afhankelijk van één regenreservoir. Vorig jaar stond de Zuid-Afrikaanse stad bijna droog omdat er drie jaar nauwelijks regen was gevallen. We moeten regenwater in de steden niet langer naar buiten werken via het riool, maar gaan vasthouden. We moeten in systemen gaan denken, kijken naar de onderlinge relaties, iets waar we in Wageningen goed in zijn.”
Internationale investeerders beginnen zich steeds vaker af te vragen hoe het zit met de beroemde positie van Nederland, meters onder de zeespiegel. “We zeggen dan dat we de veiligste delta van de wereld zijn en dat we de kennis en het geld hebben om dat zo te houden. Dat verhaal komt nu nog aan, maar als de zeespiegel twee meter stijgt, kom je daar niet meer mee weg.”
Omdat Nederland in een delta ligt, hebben we jarenlange ervaring met het bedwingen van de zee en rivieren. Foto: Shutterstock
KLIMAATSLIMMER INVESTEREN
Het World Economic Forum brengt jaarlijks een global risk rapport uit waarin het alle risico’s in kaart brengt. Klimaatverandering, watertekorten en extreem weer staan in de top drie van bedreigingen voor de wereldeconomie. “De financiële sector begint te beseffen dat ze anders moet gaan investeren. Ze komt naar Wageningen voor advies omdat ze beter in kaart wil brengen wat de gevolgen zijn voor de sectoren waarin ze investeert en in welke oplossingen ze moet investeren. Meestal zie je dat nature based oplossingen in combinatie met slimme technologie ontzettend veel voordelen hebben: extra welzijn, gezondheid, weerbare systemen. Maar hoe kun je de waarde ervan bepalen en hoe kun je die baten kwantificeren, in geld en in welzijn? Hoe krijg je een investeerder zo ver dat hij kiest voor een nature based solution, in plaats van de civiele techniek waarin hij al honderd jaar investeert omdat hij dat zo gewend is?”
Waterbeheer bij het industrie- en havengebied van Rotterdam Europoort. Foto: Shutterstock
Van Hattum hoort mensen weleens zuchten: ‘Ik word er niet optimistisch van, klimaat is alleen maar ellende en het kost geld’, maar hij vindt dat we laten ons niet teveel moeten laten lamslaan. “Als het ons met nature based solutions lukt de problemen de baas te worden, krijgen we steden waarin de lucht schoner is, een wereld die leefbaarder en groener is. En de biodiversiteit wordt weer groter. Het gaat ons ontzettend veel opleveren.”
