SOCIAL INNOVATION FOR VALUE CREATION
Burgers dagen de wetenschap uit
Citizens’ science: tegenstanders van de uitbreiding van Lelystad Airport hebben hun eigen geluidsmetingen naast de formele metingen gelegd. Foto: Til & Wijnberg / Hollandse Hoogte
DOOR Marion de Boo
Kennis is niet langer het alleenrecht van kennisinstellingen. Ook burgers sprokkelen hun eigen kennis bij elkaar en doen samen aan kennisopbouw. Hoe verhoudt die citizens’ science zich tot de academische kennis? Dat is het onderzoeksgebied van bestuurskundige Marcel Pleijte.
STEEDS meer wetenschappers doen een beroep op burgers om informatie, kennis en feiten aan te leveren voor het academisch onderzoek. Ze laten mensen bijvoorbeeld vogeltellingen in hun eigen tuin doen, dialecten in kaart brengen of gegevens over fijnstof verzamelen. Of ze testen nieuwe innovaties met degenen die er uiteindelijk gebruik van zullen maken.
Maar we zien ook steeds vaker burgers die hun eigen kennis bij elkaar sprokkelen, al dan niet via internet, en die inzetten om bijvoorbeeld hun leefomgeving te verbeteren. Soms huren ze zelfs hun eigen experts in om hun positie in de maatschappij te verstevigen. Dit fenomeen wordt ook wel citizen science genoemd en is het onderzoeksgebied van WUR-bestuurskundige Marcel Pleijte.
Met citizens’ science benadrukken we de kennisdeling en kennisontwikkeling van burgers
Er zijn twee vormen van citizen science. Je hebt contributed citizen science of crowd sourcing, waarbij burgers informatie geven die bijdraagt aan academisch onderzoek. En je hebt onderzoek waarbij de burgers zelf de touwtjes in handen hebben over het vergaren en delen van kennis. Het onderzoek van Pleijte richt zich op dat laatste.
“Wij noemen dat citizens’ science. Met citizens’ science benadrukken we de kennisdeling en kennisontwikkeling door interactie tussen burgers. Bij crowd sourcing hoeft dit niet het geval te zijn: iedere burger heeft zijn eigen sensor of app stuurt zijn metingen direct aan de onderzoeker.”
Vogelaars in de duinen bij Den Haag tijdens de Nationale Vogeltelling.
Foto: Marcel van den Bergh/Hollandse Hoogte
“Citizens’ science kan aanjager èn onderdeel van sociale innovatie zijn,” zegt Pleijte. “Je ziet nieuwe samenwerkingsvormen en zelforganisatie ontstaan. Kennis is niet langer het alleenrecht van kennisinstellingen. We hebben bijvoorbeeld initiatieven bestudeerd, waarbij particuliere terreineigenaren zelf natuurgebieden aanlegden, zonder standaarddraaiboek van de overheid. Hier zagen we naast de rationele boekenkennis veel inzet van streekgebonden gebiedskennis.”
“Boeren weten precies welke delen van een perceel minder makkelijk te benutten zijn voor landbouwproductie en wat daar wil groeien. Mensen bouwen voort op lokale tradities, ze laten zich leiden door hun emoties en routines. Dat alles noemen we indigenous knowledge, waar mensen leren in de praktijk.”
Mensen bouwen voort op lokale tradities, ze laten zich leiden door hun emoties en routines
Een ander voorbeeld van kennisdeling betrof de Amersfoortse wijk Soesterkwartier, met veel oude, slecht geïsoleerde jaren dertig huizen. “Om die te verduurzamen konden bewoners individuele subsidie krijgen. Zij hadden verhalen gehoord dat er in andere wijken gecertificeerde aannemers kwamen, die volgens het standaarddraaiboek voor nieuwbouwhuizen de spouwmuren volspoot met isolatieschuim, met grote vochtproblemen als gevolg.”
“Daarop namen burgers zelf gezamenlijk de regie. Ze wilden de technologie beter kunnen beoordelen, ze gingen zich specifieke kennis eigen maken, die ze onderling deelden en ze gingen gezamenlijk offertes opvragen. Door kennis te delen zie je vaak goede kennisopbouw ontstaan.”
De nationale vogeltelling is een manier van contributed citizen science, waarbij burgers informatie geven die bijdraagt aan academisch onderzoek. Foto: Sabine Joosten/Hollandse Hoogte
In de Amersfoortse wijk Soesterkwartier namen burgers zelf de regie over de verduurzaming van hun buurt. Foto: Jaco Klamer/Hollandse Hoogte
Naast inhoudelijke kennis onderscheidt u ook actiekennis?
“Klopt. We hebben onderzocht hoe burgers zich opstellen als ergens een flink overheidsbelang in het spel is, bijvoorbeeld bij hoogwaterbescherming, gaswinning of plaatsing van windmolens. Hier zie je naast inhoudelijke kennis ook actiekennis ontstaan. Mensen vinden ter plekke uit wat de beste manier van actievoeren is.”
“Hier kun je je afvragen of overheden altijd voldoende transparant zijn en verantwoording afleggen. En of de wetenschappers die voor de overheid werken hun modellen zo presenteren dat ze voor burgers navolgbaar zijn. Is er sprake van een open aanpak? Worden burgers uitgenodigd voor discussies? Gebruikt men de juiste modellen? Hoe is de communicatie verlopen? Aan al die zaken schort het nog wel eens.”
“Kijk bijvoorbeeld naar de discussies over de Milieu Effect Rapportages van Vliegveld Lelystad. Burgers hebben daar hun eigen geluidsmetingen naast de formele metingen gelegd. De metingen van burgers lieten zien dat de geluidsoverlast op sommige plekken heviger is dan het formele onderzoek beschreef.“
Hoe verhoudt burgerkennis zich tot academische kennis? Is het even betrouwbaar?
“Dat kun je je afvragen. Als het gaat om gezonde voeding zie je op internet tal van goeroes optreden wiens adviezen om fit en slank te worden soms lijnrecht indruisen tegen die van het officiële Voedingscentrum met zijn Schijf van Vijf. Wij hebben een flink aantal blogs en discussies op internet gevolgd en daar secundaire analyses op losgelaten. Vaak lijkt de kennis an sich hier minder belangrijk dan geloof en meningen, maar toch delen die goeroes soms wel degelijk ervaringskennis, ook al druist die tegen de academische kennis in.”
“Bij voeding en gezondheid stellen mensen zich vaak wat minder zakelijk op dan wanneer het bijvoorbeeld om de verduurzaming van huizen gaat. Het is voor burgers ook niet eenvoudig om de betrouwbaarheid van die enorme overkill aan informatie op internet te beoordelen.”
‘Het is een eyeopener om te zien dat er zoveel vormen van kennis bestaan’
Wetenschappers kunnen ook hun voordeel met de ervaringskennis van burgers doen, zegt Pleijte. “Een van de meest spectaculaire resultaten van waartoe burgers in staat zijn vond ik de Vlaamse vader van een zwaar gehandicapt epilepsiepatiëntje. Dit meisje was door medici al zo ongeveer opgegeven. Hij begon een wanhopige zoektocht op internet. Vooral door het raadplegen van de ervaringen van andere epilepsiepatiënten kwam hij uiteindelijk uit bij cannabisolie, wat heel goed uitpakte voor zijn dochtertje. Interessant was ook dat de medische wereld vervolgens burgers opriep om meer ervaringen met cannabisolie te melden.”
Heeft dit project uw kijk op kennis veranderd?
“Jazeker. Het was voor mij persoonlijk echt een eyeopener om te zien dat er zoveel vormen van kennis bestaan: er is zoveel lokale, inheemse, praktijkgerichte, persoonsgebonden, contextgebonden en actiegebonden kennis beschikbaar, waar wetenschappers ook binnen WUR hun voordeel mee kunnen doen.
WIE
Marcel Pleijte, bestuurskundige en onderzoeker Wageningen Environmental Research
ONDERZOEK
Het onderzoeksprogramma Social Innovation for Value Creation (SI4VC) onderzoekt de betekenis van burgerwetenschap voor sociale innovatie en waardecreatie
TEAM
WUR-onderzoekers van Environmental Research