SYSTEM EARTH MANAGEMENT
De natuur als bouwmeester
Foto: Hollandse Hoogte
DOOR Hanny Roskamp
Hoe kun je jezelf tegen het water beschermen en tegelijkertijd natuurlijke processen intact laten? Zes praktijkvoorbeelden laten zien hoe bouwen met de natuur helpt in de strijd tegen het water.
DE aanleg van de afsluitdijk van ir. Cornelis Lely was in de jaren dertig van de vorige eeuw een spektakelstuk, de grootste triomf van Nederland over het water. Het is de vraag of we zo’n zelfde dijk weer zouden aanleggen. Waar we vroeger vooral streden tegen het water, zoeken we tegenwoordig de samenwerking.
“Waterbouwprojecten zijn een stuk groener geworden en daarin heeft Wageningen een belangrijke rol gespeeld. Met de waterbouwsector komen we tot waterwerken die de natuurlijke processen intact laten of ze deel laten uitmaken van de oplossing. Er kan zelfs natuurherstel optreden.” Experts Martin Baptist en Tim van Hattum zetten zes WUR-projecten op een rij.
1. De slibmotor
Er is veel baggerwerk nodig in de havens van de Waddenzee, ook in de haven van Harlingen. Gebaggerd slib wordt in een sleephopperzuiger gezogen en normaal gesproken vlak voor de haven verspreid in zee.
Met subsidie van het Waddenfonds wordt bij de slibmotor het slib juist zo ver mogelijk weg van de haven gebracht en in ondiep water vlak voor een kweldergebied verspreid. De stroming en de golven brengen het dan naar de kwelder toe waar het slib blijft liggen en de kwelder ophoogt. De kwelder krijgt hiermee een hogere bio-diversiteit, het groeit mee met de zeespiegelstijging en bredere kwelders zijn goede gebieden voor broedvogels.
2. De Marker Wadden
De Marker Wadden is een uniek natuurgebied in ontwikkeling, in het midden van het Markermeer, net boven Lelystad. Er worden natuureilanden aangelegd met zand, klei en slib uit het Markermeer. De nieuwe groep eilanden krijgt natuurlijke oevers waardoor ondiepe leefgebieden ontstaan voor vissen en vogels.
Ook komt er ruimte voor recreatie. Slib uit het Markermeer is gebruikt als bouwmateriaal om eilanden aan te leggen die luwte creëren zodat het water tussen de eilanden helderder wordt. Hierdoor kunnen meer waterplanten groeien die paai- en schuilplaatsen bieden voor vis.
De Marker Wadden Archipel is een van de grootste natuurprojecten van West-Europa. De eilanden zijn aangelegd met slib uit het Markermeer. Foto: Hollandse Hoogte
De nieuwe groep eilanden in het Markermeer krijgt natuurlijke oevers waardoor ondiepe leefgebieden ontstaan voor vissen en vogels. Foto: Sijmen Hendriks/Hollandse Hoogte
3. Oesterriffen in de Oosterschelde
Door de bouw van de stormvloedkering eroderen de slikken en platen in de Oosterschelde constant. Om dat tegen te gaan, is men in 2009 begonnen met zandsuppletie in combinatie met het bouwen van oester-riffen. Daarvoor werden lege oesterschelpen gebruikt die in ijzeren korven werden geplaatst, zodat ze niet zouden wegspoelen.
In de zomer zijn de oesterschelpen een uitstekende natuurlijke vestigingsbodem voor oesterlarfjes, die daar volwassen worden en zich voortplanten. Het rif begint daardoor langzaam te groeien op een natuurlijke manier. Ondertussen beschermt het rif de slikken en platen tegen erosie.
WUR-onderzoeker Brenda Walles legt uit hoe de oesterriffen in de Oosterschelde helpen in de strijd tegen erosie van de slikken en platen.
4. Marconi
Kwelderontwikkeling in de haven van Delfzijl Kwelders zijn waardevol natuurgebied en beperken de effecten van bodemdaling en zeespiegelstijging. Voor de kust van Delfzijl zijn kwelders aangelegd met sediment uit het Eems-Dollardestuarium. Deze plek is een testlocatie om de kennis over succesvolle natuurlijke kwelderontwikkeling te vergroten.
In dit EcoShape Building with Nature project voeren onderzoekers experimenten uit met verschillende zand-slib verhoudingen in de kwelder. Niet op de gebruikelijke schaal van 2 bij 2 meter, maar in proefvakken van hectares groot. Een deel ervan wordt ingezaaid met zeekraal. We volgen de ontwikkeling van vegetatie zodat we kunnen adviseren wat de beste uitgangssituatie is om kwelders aan te leggen.
Building with Nature in Indonesië is een samenwerking tussen onder meer WUR, Ecoshape, Wetlands International en de Indonesische overheid.
Foto: Nanang Sujana/Wetlands International
5. Mangroveherstel in Indonesië
Door het kappen van mangrovebossen langs de kust van Noord-Java voor aquacultuur, infrastructuur en grondwaterwinning is op sommige plekken meer dan drie kilometer van de kustlijn verdwenen. Miljoenen inwoners wonen nu in een gebied dat ieder moment kan overstromen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken financiert het project Building with Nature Indonesia.
Het doel is dat de kust weer een veilige plek wordt om te wonen en dat de lokale economie zich herstelt. Langs de kust komen doorlatende dammen van hout die het slib vasthouden, waardoor de bodem ophoogt en er mangroves kunnen groeien. En dat zorgt ervoor dat de kust weer kan aangroeien. Ook wordt de koppeling gemaakt met aquacultuur, zodat de bevolking voedsel en een inkomen heeft.
Het idee ontstond om ook landinwaarts de natuur in te zetten als bouwmeester
6. Innovatieprogramma Building with Nature
Regionale Wateren Een natuurlijk beekdal absorbeert bij hevige regenval veel water, en in tijden van droog-te zorgt het dat het water geleidelijk weer beschikbaar komt. In het verleden zijn veel beken rechtgetrokken en flauwe natuurlijke oevers veranderd in steile kanten. Daar stroomt het water razendsnel doorheen, richting rivieren en de zee. Dat water is niet meer beschikbaar voor flora en fauna.
Na de ervaringen met Building with Nature in de kustgebieden, ontstond het idee om ook landinwaarts de natuur in te zetten als bouwmeester om zo meer water vast te houden. Door het aanbrengen van houtpakketten en kleinschalige suppletie van zand in de beek wordt de natuurlijke dynamiek van de beek hersteld. Dit biedt ruimte aan gespecialiseerde leefgebiedjes voor dieren en planten. Ook verbetert het de sponswerking van het beekdal.
In de Hierdense Beek op de Veluwe heeft het waterschap een pilot uitgevoerd. De resultaten zijn positief en het gedachtengoed slaat enorm aan. Het is aan de waterschappen om dit verder uit te breiden in de zuidelijke en oostelijke provincies, waar de beken stromen. Wij dragen bij door het ontwikkelen van kennis over de effectiviteit en opschaalbaarheid van dit soort oplossingen.
Meer projecten
• Zandmotor Delflandse kust
• Zandmotor Friese IJsselmeerkust
• Vooroever Houtribdijk
• Ecologische monitoring Hondsbossche en Pettemer Zeewering
WIE
Martin Baptist, expert Mariene Ecologie bij Wageningen Marine Research en Tim van Hattum, programmaleider Klimaat bij Environmental Sciences Group
ONDERZOEK
Building with Nature
TEAM
WUR-onderzoekers en Ecoshape Consortium (samenwerkingsverband aannemers, ingenieursbureaus, kennisinstellingen, ngo’s en overheden)