Uit dit apparaatje wordt runderbloed gehaald dat daarna op een kaartje wordt aangebracht. Foto: Wageningen Food Safety Research
KENNISONLINE 2021
Met de dried blood spot-methode kunnen dierlijke monsters snel en makkelijk gecontroleerd worden op verboden stoffen. Deze nieuwe analysemethode moet over een paar jaar een van de grote innovaties worden van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Onderzoeker Irma Bongers en projectleider Marco Blokland van Wageningen University & Research werken aan verbetering van de techniek en vertellen over de voordelen voor mens én dier.
Fipronil in kippeneieren, hepatitis E in varkensvlees, fraude met paardenvlees en verboden groeihormonen: wie de media volgt komt regelmatig misstanden tegen in de voedselindustrie, en dan vooral bij dierlijke producten. Om deze en andere gevaren voor zowel mens als dier te voorkomen, wordt de voedselindustrie gecontroleerd door inspecteurs van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Een belangrijk onderdeel hiervan is de analyse van dieren (en hun producten) op aanwezigheid van door de Europese Unie verboden stoffen, zoals bepaalde antibiotica en groeihormonen. Hiervoor verzamelen inspecteurs van de NVWA monsters. Afhankelijk van waar op getest wordt, bestaat zo’n monster uit urine, vlees, oogbollen, haar of melk uit de melktanks. Vervolgens moeten die monsters geanalyseerd worden, iets wat Wageningen Food Safety Research doet.
Beloftevolle analysemethode
In de laboratoria die voor de analyses verantwoordelijk zijn, wordt hard gewerkt aan een beloftevolle nieuwe analysemethode: dried blood spot (DBS). Wie vader of moeder is, weet precies hoe dit werkt, want het is vergelijkbaar met de hielprik die enkele dagen na de geboorte van een baby wordt uitgevoerd. Enkele druppels bloed worden op een papieren kaartje aangebracht, waarna het testen in het lab kan beginnen. En daar begint ook het enthousiasme van onderzoeker Irma Bongers. De DBS-methode kent namelijk veel voordelen. “Monstername van urine is lastig, want dan moet je wachten tot een dier plast”, legt Bongers uit, terwijl bloed afnemen altijd kan. Bovendien zijn de monsterkaartjes met druppeltjes bloed goedkoop te transporteren en op te slaan. “Maar het belangrijkste is dit: in het lab is alles volledig te automatiseren. Zo’n kaartje komt binnen en vervolgens komt er geen mensenhand meer aan te pas. Dat scheelt veel tijd.”
In Nederland wordt vee preventief getest op verboden middelen en antibiotica. WUR-onderzoeker Irma Bongers experimenteert met de dried blood spot-methode, die het afnemen van bloedmonsters makkelijk en efficiënt maakt. Voor het rund of varken is het een pijnloze techniek, vergelijkbaar met de vingerprik.
Dat is met traditionele methoden wel anders, legt Bongers uit. “Met urine en vlees staat een analist de hele dag op het lab chemicaliën toe te voegen voordat het monster daadwerkelijk door het systeem kan.” Eerst moet je via extractie de gezochte stoffen eruit halen, vergelijkbaar met het zetten van thee. Daarna moet je die oplossing schoonmaken, de zogeheten clean-up. Het lastige is dat elke soort stof die je wilt aantonen zijn eigen eigenschappen heeft en anders reageert op de extractie en clean-up. “We testen op de aanwezigheid van 200 à 300 stoffen, van specifieke antibiotica tot verboden hormonen. Voor elk daarvan heb je verschillende technieken met andere oplosmiddelen nodig. Daardoor kun je niet al die stoffen in één keer testen.”
Honderd stoffen aantonen
Doordat de detectietechniek om de monsters te analyseren steeds beter wordt, komt de inzet van DBS steeds dichterbij. “Reguliere analyses werken met grammen en milliliters aan materiaal”, legt Bongers uit. “Hierdoor kun je je monsters concentreren om alsnog stoffen aan te tonen die een heel lage detectielimiet hebben. Bij de dried blood spot-methode werk je met een klein druppeltje van zo’n 10 microliter. Vijftien jaar geleden waren de technieken nog niet goed genoeg om in zo’n hoeveelheid stoffen te detecteren. Maar we hebben inmiddels in ons lab aangetoond dat je ook in kleine hoeveelheden bloed zeer lage niveaus van de gezochte stoffen kunt aantonen.” Niettemin is er nog veel werk te verrichten voordat DBS écht de reguliere methode wordt op de laboratoria in Wageningen. “We kunnen momenteel een kleine honderd stoffen aantonen met dried blood spots.”
“
Het is gewoon makkelijk: ik stuur jou een kaartje, jij doet zelf de spot erop en stuurt het kaartje terug
Bongers en haar collega’s ontwikkelen en valideren steeds meer methoden met deze techniek, zoals voor het aantonen van steroïde esters (verboden groeibevorderaars) en nitro-imidazolen (anti-bacteriële stoffen die toxisch bleken). Ook werken ze hard aan een methode voor het aantonen van bèta-agonisten, een hier verboden – maar in de Verenigde Staten soms toegestane – stof die de verhouding tussen vet en vlees beïnvloedt.
Apparaatjes waarmee bij de koe bloed wordt verzameld. Foto: Wageningen Food Safety Research
Het apparaatje verzamelt bloed via micronaaldjes. Dat is nagenoeg pijnloos, waardoor de stress bij de koe zoveel mogelijk wordt beperkt. Foto: Wageningen Food Safety Research
Toch zitten er ook nadelen aan DBS, hoe beloftevol het ook klinkt, vertelt projectleider Marco Blokland. “We willen bloed kunnen afnemen zonder dat het dier daar last van heeft. Een ader aanprikken wil je dus niet. Bij een mens kan ik nog vragen: steek je vinger uit en geef me een druppeltje bloed. Dat kan bij een dier niet.” Bongers legt uit dat ze daarom werken met een apparaatje uit de medische hoek, ontwikkeld in de Verenigde Staten. “Dat is een klein kastje met micronaalden en een lijmstrip. Je zet die op de huid van de koe, drukt op een knop, en vervolgens schieten die naaldjes door de oppervlakte van de huid heen. Doordat het kastje zich vacuüm trekt, zuigt het langzaam bloed naar het reservoir. Zo probeer je de stress bij de koe zoveel mogelijk te verminderen.”
Wennen aan nieuwe methode
Ook is er nog werk aan de winkel om de sector te laten wennen aan deze nieuwe methode. “Zo’n verandering heeft toch tijd nodig. We proberen iedereen in de keten mee te nemen. Tegelijkertijd zorgen we ervoor dat de methoden in orde zijn en tonen we aan dat het technisch allemaal kan.” Blokland organiseerde het afgelopen jaar daarom online workshops met inspecteurs en andere stakeholders om de methode te introduceren en te bediscussiëren. “Via filmpjes lieten we zien hoe de monstername en analyse van dried blood spots werkt en welke meerwaarde dat biedt.” Die aanpak lijkt zijn vruchten af te werpen. Inspecteurs zien in dat zij hierdoor effectiever kunnen werken en denken enthousiast mee over wat wel en niet kan. Bovendien vindt de rijksoverheid de DBS-methode een interessante optie omdat het voor de hele keten winst oplevert.
Het kaartje waarop bloed of andere vloeistoffen worden aangebracht. Foto: Wageningen Food Safety Research
Het dried blood spot-systeem is gekoppeld aan een geautomatiseerde clean-up en een detectiesysteem. Foto: Wageningen Food Safety Research
Dan is er ook nog de toekomstmuziek van dried blood spots. De methode is namelijk toepasbaar op meer dan bloed alleen, weet Blokland. “Je kunt de spots met elke vloeistof maken, dus bijvoorbeeld ook met melk.” Die vlucht in toepassingen van DBS ziet hij ook al terug in de klinische sector, dus bij mensen. “Het is gewoon makkelijk: ik stuur jou een kaartje, jij doet zelf de spot erop en stuurt het kaartje terug. Dat is een enorme winst, want je hoeft niet naar de kliniek en het is een kleine moeite om te doen.” Zelfs de sportwereld heeft de techniek op de radar, weet Bongers. “De World Anti-Doping Agency kijkt in hoeverre ze met dried blood spots kan werken. Ze hoopt dit bij de eerstvolgende Olympische Spelen verder te implementeren.”