Beeld: Wageningen University & Research
KENNISONLINE 2022
In de strijd tegen plastic vervuiling experimenteren levensmiddelenproducenten steeds meer met duurzame verpakkingen. Maar wanneer is een duurzame verpakking werkelijk duurzaam? En leidt de nieuwe verpakking niet vaker tot het weggooien van voedsel? Lastige vragen, weet Esther Hogeveen, projectleider bij Wageningen University & Research. Een nieuwe tool geeft antwoorden.
De productie van plastic uit fossiele grondstoffen heeft een grote impact op het milieu. Bovendien komt een deel van het plastic na gebruik in de natuur terecht waar het schadelijk kan zijn voor planten, dieren en mensen. Om de druk op onze omgeving te verminderen, is het nodig om minder plastic te gebruiken. De overheid probeert daarom plastic voor eenmalig gebruik steeds verder uit te bannen. Ook wordt de roep van consumenten om minder plastic voedselverpakkingen luider.
Levensmiddelenproducenten krijgen daarom ook steeds meer interesse in verpakkingen van duurzame materialen. Veel fabrikanten ontwikkelen die zelf, in overleg met leveranciers en ook op vraag van hun klanten, de supermarkten. Voor complexe vragen kloppen ze aan bij Esther Hogeveen en haar collega-onderzoekers bij Wageningen Food & Biobased Research. In het project Verpakken vs. Verliezen rekent Hogeveen verschillende keuzes door op vraag van bedrijven. Dan wordt duidelijk dat voor het kiezen van de meest duurzame verpakking een heel scala aan afwegingen nodig is.
Het produceren en gebruiken van plastic heeft gevolgen voor het milieu, daarom wil de overheid plastic voor eenmalig gebruik verder uitbannen. Foto: Shutterstock
De reductie in CO₂-uitstoot is een factor die meestal al in dit soort afwegingen werd meegenomen, maar er is meer. Volgens Hogeveen zijn veel fabrikanten zich onvoldoende bewust van de invloed van verpakkingskeuzes op de verschillende dimensies van duurzaamheid. “Vaak nemen producenten de impact van de verpakking op de houdbaarheid en dus mogelijke voedselverliezen niet mee”, stelt Hogeveen.
Hele keten bekijken
Een duurzamer materiaal gebruiken voor een verpakking, betekent niet altijd een duurzamere verpakking. Hogeveen legt uit: “Een verpakking heeft verschillende functies, zoals bescherming van het product en het lang genoeg goed houden. Om een nieuwe verpakking te vergelijken met de bestaande, kijken we daarom naar de hele keten van productie tot aan verwerking of recycling aan het eind van de levenscyclus. Maar ook of de verandering van de verpakking kan leiden tot meer voedselverliezen. Dat gebeurt bijvoorbeeld als de houdbaarheid minder wordt.”
Het onderzoeksteam maakt de duurzaamheidswinst inzichtelijk met een nieuwe tool. Daarmee worden voor een bepaalde verpakking de materiaaleigenschappen onderzocht, de productverliezen als gevolg van veranderende houdbaarheid beoordeeld en de CO₂-uitstoot en andere vormen van milieu-impact berekend. “Bij de CO₂-uitstoot kijken we niet alleen naar het product zelf, maar ook naar de uitstoot door mogelijke verliezen. En we gebruiken ook andere indicatoren, zoals voor zwerfafval en circulariteit. Dat kan óók een reden zijn om een alternatief te kiezen, als de CO₂-uitstoot bijvoorbeeld weinig verbetert”, aldus Hogeveen. “Juist het totaal is interessant. Fabrikanten maken de keuze, maar wij helpen om die beter te onderbouwen.”
Verpakkingen testen en doorrekenen
Samen met de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie, het Kennis Instituut Duurzaam Verpakken, het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie, het GroentenFruit Huis en Stichting Samen Tegen Voedselverspilling vormt Hogeveen een projectconsortium. Deze partijen zien allemaal het belang in van verduurzaming van de voedselverpakkingen en bekostigen mede het onderzoek. Hogeveen: “Zij proberen hun achterban te bewegen om echt werk te maken van duurzame verpakkingen.” Sommige van de bedrijven uit die achterban komen bij Hogeveen met een verpakking en een daaraan gekoppelde duurzaamheidsvraag.
Als voorbeeld is er een bedrijf dat meelmixen verkoopt voor bakkers. “Die zakken bestonden uit een combinatie van papier en plastic. De vraag was wat het meest duurzame alternatief was: een verpakking van alleen papier of alleen plastic.” Papier scoorde het best, maar plastic bleek ook niet zo slecht te zijn, mits het goed zou worden ingezameld en gerecycled. Beide scoorden beter dan de bestaande mix van papier en plastic.
“
Vaak nemen producenten voedselverliezen niet mee bij de ontwikkeling van duurzame verpakkingen
We doen ons best, maar het blijkt knap lastig om de hoeveelheid plastic verpakkingen terug te dringen. Marieke Brouwer helpt in het project Verpakken vs. Verliezen ondernemers in hun zoektocht naar duurzamere verpakkingen. Daarbij kijkt ze niet alleen of de nieuwe verpakking makkelijk te recyclen is, maar ook naar wat de verpakking doet voor de houdbaarheid. Want is een verpakking wel werkelijk duurzaam als deze leidt tot meer voedselverspilling? (NL ondertiteling beschikbaar)
Papier had wel als nadeel dat het een minder goede vochtbarrière heeft. Dat bleek gevolgen te hebben voor de houdbaarheid. In plaats van een jaar zou het meel naar verwachting negen maanden goed blijven. De onderzoekers berekenden daarom de impact hiervan op de CO₂-emissies. “Het gebeurt waarschijnlijk niet vaak dat een bakker het meel weg moet gooien. De zak is volgens de leverancier meestal allang leeg na negen maanden, dus de kans op meer verliezen is aanwezig, maar niet heel groot. Of je dat accepteert, is aan het bedrijf. Die heeft nog meer afwegingen, zoals de prijs van het materiaal.”
Koffie en kaas
Een ander voorbeeld: een metalen, herbruikbare koffiebus voor koffieautomaten bleek een goed alternatief voor de meerlaagse plastic verpakking, mits de bus minstens twaalf keer hergebruikt werd. De bus zorgt dan voor winst op duurzaamheid, zonder in te leveren op houdbaarheid.
Toch pakt een analyse niet altijd zo gunstig uit voor een alternatieve verpakking, zoals bleek bij het testen van een verpakking van plakjes kaas. Deze verpakkingen bestaan uit verschillende materialen en hebben zuurstofdoorlatende eigenschappen.
“
Bij de CO₂-uitstoot kijken we niet alleen naar het product zelf, maar ook naar de uitstoot door mogelijke verliezen
Een fabrikant wilde weten of het mogelijk was om een recyclebare plastic folie te gebruiken die op een bestaande verpakkingsmachine kon worden gebruikt. “Onder bepaalde testcondities ging dat goed, maar de realiteit bleek weerbarstiger”, vertelt Hogeveen. “Na een tijdje bewaren, bleken de materiaaleigenschappen van de verpakking te veranderen. Dat betekende toch een verkorting van de levensduur. Aangezien bij de kaasproductie veel CO₂ wordt uitgestoten, tellen verliezen extra hard bij de berekeningen voor deze combinatie van product en verpakking. De nieuwe verpakking bleek toch minder duurzaam dan gedacht.” Hogeveen laat hiermee zien hoe ook omgevingsfactoren tijdens de hele levensduur de afweging kunnen veranderen.
Om de duurzaamheid van een verpakking te meten, wordt gekeken naar de hele keten van productie tot aan verwerking of recycling aan het eind van de levenscyclus. Foto: Shutterstock
Nieuwe vragen beantwoorden
Naast het doorrekenen van de duurzaamheid van bepaalde verpakkingen, stippelt Hogeveen samen met bedrijven strategische routes uit die passen bij de duurzaamheidsdoelen van het bedrijf. Dan is het ook makkelijker om veranderingen mee te nemen, zoals materialen die beschikbaar komen en de regelgeving rondom recycling. “Daaruit kunnen weer vervolgvragen komen om een specifieke verpakking te onderzoeken.”
De komende jaren verwacht Hogeveen genoeg nieuwe vragen te krijgen. “Volgend jaar komt er bijvoorbeeld een Europees verbod op eenmalig bruikbare portieverpakkingen, zoals die van boter, hagelslag en mayonaise. Hotels en restaurants moeten dan bijvoorbeeld grotere verpakkingen gebruiken en die zullen tot meer verliezen leiden. Als alternatief kunnen ze voor herbruikbare portieverpakkingen kiezen, maar daarvoor zijn enorme veranderingen en investeringen in de hele keten nodig. Daar verwacht ik veel vragen over. Die kunnen wij dan gaan uitzoeken.”
WIE Esther Hogeveen
ONDERZOEKSPROJECT Verpakken vs. Verliezen
TEAM Wageningen Food & Biobased Research
Deel dit verhaal