DIERENWELZIJN
Kruidenkracht voor het vee
Beeld: Shutterstock
DOOR Hanny Roskamp | KENNISONLINE 2019
Geef een koe de kans én een natuurlijke omgeving en hij past zelfmedicatie toe. Door kruiden te grazen bijvoorbeeld. En dat kan ertoe leiden dat minder antibiotica nodig zijn. Dr. Maria Groot van Wageningen University & Research onderzoekt welke natuurlijke middelen de boer kan inzetten om zijn vee gezond te houden en antibioticagebruik terug te dringen.
“Eigenlijk is het gebruik van kruiden zowel bij dieren als mensen een oeroude vorm van gezondheidsbevordering. Die hebben we uitgebannen toen we dachten dat chemische middelen beter zouden zijn. Maar door de antibioticaresistentie zien we dat de farmacie een stevige keerzijde heeft. Daardoor neemt de belangstelling voor natuurlijke alternatieven toe”, vertelt Maria Groot, onderzoeker bij Wageningen Food Safety Research, onderdeel van Wageningen University & Research.
Na haar studie diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht promoveerde Groot op de effecten van hormonale groeibevorderaars. Voor bracheorganisatie Bionext onderzocht ze vervolgens hoe biologische boeren hun vee op een natuurlijke manier gezond konden houden.
Bewustmaken van mogelijkheden natuur
Groot was een pionier in het diergeneeskundige landschap, een voortrekker. Er wordt nu steeds vaker naar haar geluisterd. Ze besefte toen al dat de veehouderij zich te eenzijdig richt op productie. “Sinds de Tweede Wereldoorlog wordt niet veel verder gekeken dan ‘wat levert het netto op’. Dieren krijgen voer met afgepaste macronutriënten voor een snelle groei. Als je productie wilt draaien, moet je de koeien binnenhouden zonder tierelantijnen. De natuur werd zoveel mogelijk uitgebannen. Nu komen we achter de keerzijde. Ik wil mensen er bewust van maken dat je meer bereikt als je meewerkt met de natuur”, zegt Groot.
WUR-onderzoeker Maria Groot en dierenarts Hans Nij Bijvank aan het werk in de stal. Foto: Marijn Flipse
Er zijn veehouders die pasgeboren kalveren standaard een kruidenbal geven. Foto: Marijn Flipse
Haar kennis verspreidt Groot onder andere door toegankelijke stalboekjes voor de boer te publiceren. Inmiddels heeft ze acht stalboekjes op haar naam staan over verschillende dieren, van konijnen tot melkrunderen. Zo’n stalboekje is geen kruidengids voor dieren, maar een gids voor het managen van de gezondheid van het dier. “Het gaat over hygiëne, voeding, de spijsvertering, het stalklimaat en de inzet van natuurlijke middelen bij jonge en volwassen dieren. Preventie komt daarbij eerst, daarnaast is er ook aandacht voor herstelbevordering met natuurlijke additieven en geneesmiddelen”, zegt Groot.
Kruidenbal voor kalveren
Kleipreparaten, organische zuren, prebiotica, probiotica, etherische oliën, kruiden en specerijen kunnen allemaal van nut zijn voor de boer. Een mooi voorbeeld is een kruidenbal die diarree bij kalfjes tegengaat. “Dat middel hebben we getest op kalveren die op geen enkel medicijn reageren. Het werkt in de meeste gevallen al na een of twee behandelingen. Er zijn inmiddels veehouders die pasgeboren kalveren standaard zo’n kruidenbal geven”, zegt Groot.
Op een boerderij in Giethoorn worden natuurlijke middelen ingezet bij kalveren.
Het recept voor de kruidenbal nam ze mee van een studiereis naar India die ze maakte met het Platform Natuurlijke Veehouderij. In India is de antibioticaresistentie enorm en er zaten zoveel restjes antibiotica in de melk dat de volksgezondheid in gevaar kwam. Juist dat hielp de natuurlijke middelen vooruit. “Dierenartsen zijn daar in dienst van de melkfabriek. Ze worden nu getraind om kruiden te gebruiken zodat het residu antibiotica in de melk vermindert. Ze hebben geïnventariseerd wat vanuit de ayurveda, een traditionele Indiase geneeswijze, werd gebruikt. Die middelen hebben ze beoordeeld op veiligheid en als het veilig was, werd het geprobeerd. Die aanpak gaf uitstekende resultaten.”
‘Door de antibioticaresistentie zien we dat de farmacie een stevige keerzijde heeft’
Op de studiereis gingen ook Nederlandse boeren en veeartsen mee, voor wie de reis een eye-opener was. Een van hen was dierenarts Hans Nij Bijvank, met wie Groot inmiddels veel samenwerkt. De reis was voor hem een inspiratie om in de eigen praktijk meer natuurlijke middelen te gebruiken. Hij heeft onder zijn boeren een aantal melkveehouders die hun koeien houden op kruidenrijke landerijen. “We hebben indicaties dat die koeien gezonder zijn. Ze hebben de dierenarts minder vaak nodig, al is dat nog niet wetenschappelijk bewezen”, zegt Nij Bijvank.
Natuurlijke vervangers voor antibiotica
Hij heeft goede ervaringen met een vijftal natuurlijke vervangers voor antibiotica. “Bij het onthoornen van kalfjes ontstaan wondjes die regulier behandeld worden met antibioticaspray om infectie te voorkomen. Het blijkt dat honingzalf en een spray met hars, goudsbloem en calendula die klus ook uitstekend klaren.”
Beeld: Shutterstock
“Dierenartsen worden steeds vaker geconfronteerd met boeren die natuurlijke middelen inzetten, maar dit niet vertellen omdat ze denken dat hun dierenarts ertegen is”, vertelt Groot. “Daarom wil ik aan de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht colleges verzorgen zodat dierenartsen tijdens hun opleiding al kennis kunnen maken met deze discipline. De jonge generatie dierenartsen wil best, maar veel oudere dierenartsen weten niets over kruiden of natuurlijke middelen omdat er tijdens de opleiding geen aandacht voor is. Ze denken dat die middelen niet kunnen werken of dat er geen wetenschappelijke basis voor is. Als die dierenartsen meegaan, zie je ze ontdooien.”
De weide als kruidenbuffet
Biologisch-dynamische boeren pleiten al langer voor een natuurlijke aanpak, zoals het laten grazen van koeien in weides met een biodivers plantenmengsel (het ‘kruidenbuffet’). “In zo’n kruidenrijke weide krijgen dieren de kans om aan zelfmedicatie te doen”, zegt Groot. “Zo’n dier is beter in balans en weerbaarder omdat de darm stabieler is. Maar zo’n kruidenbuffet is ook beter voor de insecten en de weidevogels. En je ziet bij hevige droogte zoals vorig jaar, dat de kruiden het blijven doen, terwijl het gras afsterft. Dus het draagt bij aan de weerbaarheid van de bodem. Ook bij mensen weten we dat een dieet met een breed en royaal pakket aan planten de darmflora beter en sterker maakt.”
Kunnen we of moeten we helemaal terug naar ‘de natuur’? ”Ik zeg niet ‘weg met de bio-industrie, terug naar het kleine gemengde bedrijf’. De boer kan die kruiden ook toevoegen aan het voer of de koe bijvoeren met een kruidenmix”, zegt Groot. Ik ben blij dat ik mensen er bewust van kan maken dat alles met elkaar verbonden is. Dat een gezondere koe samengaat met een gezondere bodem en een betere productie en dat dit samengaat met onze eigen gezondheid.”
KennisOnline betreft onderzoek van Wageningen University & Research dat wordt gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV)