Klimaatverandering vraagt om een omslag in denken, meent Verstand, niet alleen bij de boeren, maar ook bij de waterschappen. “Nederland is ingericht op het wegsluizen van water uit angst voor overstromingen. Agrarische bedrijven zijn altijd bezig geweest met het voorkomen van ‘natschade’. Nu moeten we het land zo gaan inrichten dat we zoveel mogelijk water kunnen vasthouden en er zuinig mee omgaan en moeten de boeren juist droogteschade tegengaan.”

Bandbreedte

De Wageningse onderzoekers hebben de klimaatstresstest uitgewerkt voor twee voorbeeldbedrijven: een akkerbouwbedrijf in Noord-Groningen met pootaardappelen en een akkerbouwbedrijf in het zuidoosten van het land. Ze zijn daarbij uitgegaan van de klimaatscenario’s van het KNMI. Die laten zien dat Nederland warmer wordt. De zomers worden droger, de winters milder en daarnaast kan er het hele jaar door hevige regenval optreden. Het wordt dus ook natter. Daarnaast stijgt de zeespiegel. “De scenario’s variëren van een gematigde tot extreme impact. In onze berekeningen voor de twee bedrijven nemen we die bandbreedte mee”, aldus Verstand.

“De klimaattrends pakken bovendien verschillend uit per regio en per bedrijf”, vervolgt de onderzoeker, werkzaam bij Wageningen Plant Research. Het zuiden en het oosten van het land hebben namelijk veel meer te lijden onder de extreme warmte en droogte dan de kustgebieden die koeler blijven, maar waar het grondwater straks heel geleidelijk gaat verzilten door de zeespiegelstijging. Verstand: “Ook staat het ene bedrijf er beter voor dan het andere. De bodem kan bijvoorbeeld verdicht zijn door zware tractoren, waardoor de bodem minder goed water doorlaat. Dan kan bij hevige regenval het water niet goed weglopen.” Verdichte grond houdt daarnaast minder water vast en planten kunnen er minder diep in wortelen, wat weer nadelig is tijdens de drogere zomers.

Kwetsbare gewassen

Vervolgens hebben de onderzoekers gekeken welke invloed de klimaattrends hebben op de meest verbouwde gewassen. In het verleden is voor zestien gewassen onderzocht voor welk weertype ze kwetsbaar zijn. “Wij hebben gekeken welke gewassen veel in het noorden en zuidoosten van Nederland geteeld worden en vervolgens berekend wat dat betekent op bedrijfsniveau. Zo geven we een zo realistisch mogelijk beeld”, legt Verstand uit. De klimaatstresstest laat bijvoorbeeld zien wat de verdeling binnen een bedrijf betekent, bijvoorbeeld wanneer de boer op de helft of een vijfde van de grond aardappelen teelt.

Aardappelen en uien zijn vrij kwetsbaar bij zowel erg nat weer als langdurige droogte en hittegolven. Bij aardappelen kan tijdens een extreem jaar schade optreden aan de helft van de oogst. “Dan gaat het zowel om een lagere opbrengst als om aardappels die door ziekten minder goed te verkopen zijn. Suikerbiet en graan daarentegen zijn beter bestand tegen grilligere weersomstandigheden.”