Gebiedsontwikkeling? Doe de WUR-veerkracht-test!
Leestijd: 5 minuten
VEERKRACHT ECOSYSTEMEN
Gebieds- ontwikkeling? Doe de WUR-veerkracht-test!
Leestijd: 5 minuten
VEERKRACHT ECOSYSTEMEN
DOOR Inge Janse | FOTOGRAFIE Jeroen Hofman
November 2018
Landelijke gebieden moeten vanwege uitdagingen als klimaatverandering en bio-economie over veel veerkracht beschikken. Hoogleraar Koen Kramer ontwikkelde met zijn team drie hulpmiddelen om deze te meten én te verbeteren.
Waarom onderzoek je de veerkracht van landelijke gebieden?
“Veerkracht is hoe goed je met veranderingen kunt omgaan. Daar zitten we middenin, met transities van het klimaat en circulariteit. Deze veranderingen behelzen veel domeinen, zoals economie, ecologie, maatschappij, bestuur en technologie. Maar waarom lukt het een gebied zoals greenport Venlo wél om met een transitie mee te gaan, en blijft in andere gebieden de bevolking maar krimpen? Om dat te onderzoeken, biedt veerkracht een prettig, positief communicatief concept, en een mathematisch stevig fundament.”
Wat was de aanleiding voor zo’n overkoepelende aanpak?
“Boeren, ecologen, economen, bestuurskundigen: iedereen loopt aan tegen het klassieke probleem dat alles sectoraal is ingericht. Maar bij grote transities zijn alle domeinen met elkaar verweven. Gebiedsontwikkeling vraagt om een integrale benadering. Wij bieden daarvoor een stappenplan dat de projectleiders handvatten en structuur geeft. Zo zie je niets over het hoofd en kun je bewuste keuzes maken om dingen wel of niet te doen. Het is zeker niet zo dat we bij elk gebied alle denkbare domeinen mee willen nemen. Onze aanpak maakt ook duidelijk welke domeinen je bewust buitenboord kunt laten.”
Voorbeeld van de Resilience Rosetta. In dit model wordt met indicatoren in diverse schalen duidelijk gemaakt wat alle betrokkenen met veerkracht bedoelen. Zo spreekt iedereen dezelfde taal.
De Ecosysteem Service Cascade toont de analytische kant van het onderzoek. Dit model geeft de keten aan waarin de structuur en dynamiek van ecosystemen tot eigenaarschap en valorisatie van de ecosysteemdienst leidt.
Wat kun je met deze aanpak?
“Via onze oplossing zie je wat voor gevolgen keuzes hebben voor de veerkracht, zodat je goede afwegingen kunt maken tussen alle belangen. Wil je bijvoorbeeld de economie versterken, dan heeft dat ook gevolgen voor het landschap. Hierdoor spreken alle partijen dezelfde taal en krijgen zij dezelfde kennis. Bovendien geeft ze handvatten om de oorzaak van het probleem met veerkracht te vinden én te bepalen wat de mogelijkheden zijn.”
Waar bestaat jullie oplossing uit?
“We hebben drie samenhangende instrumenten ontwikkeld: de Resilience Rosetta, de rurale stresstest, en de Ecosysteem Service Cascade. De Rosetta ondersteunt via taal, om duidelijk te krijgen wat alle betrokkenen met veerkracht bedoelen en wat daar gemeenschappelijk aan is. Zo spreekt iedereen dezelfde taal.
Een gefingeerd voorbeeld van een veerkracht-analyse. Casus: transitie van de varkensindustrie in Z-Nederland van één producerend voor een lokale markt met een zogeheten green loop (boven), naar één producerend voor de globale markt, de red loop (onder). Er wordt gebruik gemaakt van een kleurcodering volgens stoplicht.
Hier een kwantificering van de gegevens uit de Rosetta weergegeven in de Cascade. Boven: Er komt een proces op gang van regionale actie, lokale participatie en adaptief beheer (boven). Onder: Er is een verdergaande commercialisatie van ecosysteemdiensten, met name van recreatie.
Luchtfoto van het dorp Termunterzijl aan de Eems-Dollard. FOTO Aerovista/Shutterstock
“Weet je wat je wilt bereiken, zoals ‘meer duurzaamheid’ of ‘tegengaan van bevolkingskrimp’, dan gebruik je de rurale stresstest. Hiermee bepaal je de sterktes en zwaktes van een systeem. Via veerkrachtindicatoren van de domeinen, kun je bepalen dat plan A beter is voor je doel dan plan B. De stresstest is deels kwantitatief, deels kwalitatief. We werken met interviews over bijvoorbeeld leefbaarheid, en gebruiken harde cijfers, zoals gemeten biodiversiteit, woz-waardes en percentages leegstand. De uitkomst is dus niet: ‘de veerkracht van je gebied is 0,35’.
‘Gebiedsontwikkeling vraagt om een integrale benadering. Wij bieden daarvoor een stappenplan dat de projectleiders handvatten en structuur geeft’
“Het derde instrument is de ecosysteemdienstencascade, waar we bestaande modellen verbinden met de domeinen van Rosetta en de Stresstest. De cascade is echt de analytische kant van het onderzoek, waarin we via data en modellen kunnen berekenen wat er gebeurt als je plan A of B inzet, en wat daarvoor nodig is.”
Koen Kramer: “Ons doel is dat de rurale stresstest in de markt wordt gezien als een kwaliteitskenmerk voor plannen.”
Naam
Prof.dr. Koen Kramer
Functie
Bijzonder hoogleraar kwantitatieve genetica van bossen Wageningen University & Research
Resilience onderzoek
Het functioneren van ecosystemen en bossen, de rol van biodiversiteiten effecten van klimaatverandering
Team
Voor dit onderzoek werkt Koen Kramer samen met een team wetenschappers van Wageningen University van verschillende disciplines
Waar wordt de methode al gebruikt?
“We ontwikkelen deze instrumenten voor de natuurbalansen en -evaluaties van het Planbureau voor de Leefomgeving. Deze zijn nu nog enkel op ecologie gebaseerd, en het PBL wil ook sociale en economische ontwikkelingen meenemen. Samen kijken we of veerkracht een basis kan vormen voor hun verbrede aanpak. Op de WUR hebben we daarvoor experts die alles kunnen doorrekenen, van ecologische en sociale tot economische scenario’s.”
‘Via onze oplossing zie je welke gevolgen keuzes hebben voor de veerkracht. Wil je bijvoorbeeld de economie versterken, dan heeft dat ook gevolgen voor het landschap’
“Ook gaat iemand van ons team één dag per week bij de gemeente Winterswijk op kantoor zitten voor haar gebiedsontwikkelingsproject, om daarover mee te denken vanuit veerkracht. We zijn ook in Brabant in gesprek met Boer, Bier en Water. Zij willen voor hun gebied water van hoge kwaliteit, dus daar spelen boeren, Bavaria en natuur een grote rol bij. Voor het gesprek tussen die partijen passen wij onze instrumenten toe.”
Hoe nu verder?
“We willen onze instrumenten via casestudies verder uitwerken en inzetten bij daadwerkelijke gebiedsontwikkeling. Ons doel is dat de rurale stresstest in de markt wordt gezien als een kwaliteitskenmerk voor plannen: doorstaat een gebiedsontwikkeling wel de WUR-veerkracht-test? Zo willen we ons ontwikkelen tot een onafhankelijke partij die helpt bij de keuze voor de juiste analyse van een veerkrachtscenario - en die ook kan uitvoeren. Als Wageningen willen we het Center of Resilience worden.”