Communicatie cruciaal voor veerkracht voedselketen
Leestijd: 3 minuten
VEERKRACHT METHODOLOGIE
DOOR Hanny Roskamp
November 2018
Onderzoek naar de veerkracht van de voedselketen leert hoe de schade van een voedselcrisis kan worden beperkt. Snelle informatievoorziening is daarbij cruciaal.
In de lente van 2002 kregen Nederlandse varkens last van vreemde verschijnselen. Enige tijd later bleek dat de dieren besmet waren geraakt met het verboden groeihormoon MPA (medroxyprogesterone acetaat). De bron bleek het voer dat door een incident verontreinigd was geraakt. Uiteindelijk moesten miljoenen varkens worden geruimd.
Verontreinigingen in diervoeder komen weliswaar zelden voor maar kunnen dramatische gevolgen hebben. Grote terugroepacties van voer en vlees om de veiligheid van ons eten te bewaken, kunnen nodig zijn. Hoe kan de keten van veevoeder-veehouder-slachthuis ervoor zorgen dat de schade binnen de perken blijft? Dat is het terrein van senior scientist Coen van Wagenberg.
Keten ingericht op efficiency
“Voorkomen is een belangrijk deel van het verhaal. Maar minstens zo belangrijk is het inperken van de gevolgen. We hebben de keten ingericht op efficiency. Er is een beperkt aantal leveranciers van veevoeder, de veehouders werken op grote schaal en er is een klein aantal grote slachterijen. Daardoor kunnen we snel veel vlees produceren. Maar zodra ergens in de keten iets fout gaat, gaat het snel goed fout, zoals we bij eerdere crises konden zien.”
FOTO Jaco Klaver/HH
De vleesketen heeft de afgelopen decennia veel technologische innovaties gebruikt die de blootstelling aan mogelijke gevaren aanzienlijk hebben verkleind. FOTO Shutterstock
In de vleesketen heb je te maken met levende have en verse producten. Dat maakt het systeem kwetsbaarder dan bijvoorbeeld de auto-industrie waar onderdelen niet onderhevig zijn aan bederf, legt Van Wagenberg uit. De vleesketen heeft de afgelopen decennia veel technologische innovaties gebruikt die de blootstelling aan mogelijke gevaren aanzienlijk hebben verkleind. Bijvoorbeeld hygiënemaatregelen en antibiotica. “We hebben 99,9 procent van de omstandigheden in de vleesketen in de hand, maar we lopen tegen de grens aan van wat we kunnen controleren. Het systeem begint ons terug te bijten.”
‘Zodra ergens in de keten iets fout gaat, gaat het snel goed fout, zoals we bij eerdere crises konden zien’
Van Wagenberg denkt dat het nodig is dat de keten schokbestendiger wordt. “Bij de laatste varkenspestcrisis bleek dat de keten als geheel veerkrachtig kan reageren. Maar voor individuele boeren liep het soms anders omdat hun bedrijf financieel niet veerkrachtig genoeg bleek te zijn. Nieuwe instrumenten zijn nodig om de directe én de indirecte financiële gevolgen op te vangen.”
Aanpassingsvermogen
Binnen het onderzoek van Van Wagenberg is resilience (veerkracht) van het systeem gedefinieerd als de mate waarin bedrijven financieel onderuit gaan als zich een crisis voordoet. “Het gaat om het aanpassingsvermogen van de keten. Hoe kun je het risico reduceren dat een plotselinge verstoring optreedt, hoe kun je weerstand bieden aan de verspreiding van de gevolgen en hoe kun je herstellen door te reageren met effectieve en onmiddellijke actie?”
Verontreinigingen in diervoeder komen weliswaar zelden voor maar kunnen dramatische gevolgen hebben. FOTO Hollandse Hoogte
Van Wagenberg en het projectteam deden onderzoek aan de hand van een rekenkundig model. Zij simuleerden een hypothetische crisis, waarbij het veevoer besmet raakt met een gevaarlijke giftige stof, die in het vlees terecht komt en waar een terugroepactie op volgt. Hoe sneller een slachterij weet van een mogelijke verontreiniging, hoe beter de veerkracht van de keten. Een traceringssysteem waarin elk lapje vlees te herleiden is tot de bron zou de veerkracht van de vleesketen kunnen verbeteren, maar het zou een dure aangelegenheid worden.
‘Hoe beter de communicatie binnen de keten, hoe lager de kosten uitpakken’
Uit zijn onderzoek (dat nog niet is gepubliceerd) bleek dat communicatie cruciaal is voor de veerkracht van het systeem. “Het gaat erom dat de informatie over een mogelijke verontreiniging zo snel mogelijk na de ontdekking wordt doorgegeven. Hoe beter de communicatie binnen de keten, hoe lager de kosten uitpakken. Elke dag dat je later bent kan miljoenen kosten, want vlees van varkens die verontreinigd voer hebben gehad wordt gemengd met vlees van varkens die dat niet hebben gehad, bijvoorbeeld in gehakt, zodat zo’n gifstof terecht komt in grote hoeveelheden product die dan teruggeroepen moeten worden uit de winkels.”
In de vleesketen heb je te maken met levende have en verse producten.
FOTO's Hollandse Hoogte
Ook de slachterij krijgt te maken met ‘lege haken’. “Dat kun je opvangen door levende varkens die bestemd zijn voor transport naar andere EU-landen hier in Nederland te gaan slachten. Dat stuk van de keten is daardoor redelijk resilient, maar ook dan geldt: hoe eerder de slachterijen op de hoogte zijn, hoe sneller ze kunnen omschakelen. Voorwaarde voor een goede informatieoverdracht is daarnaast vertrouwen in de verstrekte informatie.”
‘Een systeem waarin elk lapje vlees te herleiden is, zou de veerkracht van de vleesketen kunnen verbeteren, maar het zou een dure aangelegenheid worden’
Van Wagenberg heeft aangetoond dat dit opgaat voor de gekozen simulatie en hij vermoedt dat hetzelfde geldt voor andere problemen in de keten, zoals de varkenspest. “Maar dat moeten we eerst nog onderbouwen met meer onderzoek.”
Naam
Dr. Coen van Wagenberg
Functie
Senior onderzoeker bij Wageningen Economic Research
Resilience onderzoek
Onderzoek naar de kosten van veerkracht in een productieketen als zich een grote crisis voordoet
Team
Dit onderzoek kwam tot stand door een samenwerking van WUR-wetenschappers op het gebied van economie, voedsel en biobased producten