Leestijd: 3 minuten
VEERKRACHT SOCIAAL ECOLOGISCHE SYSTEMEN
Vertrouwen als indicator voor veerkracht
DOOR Inge Janse
November 2018
Boeren die meer doen dan alleen voedsel produceren, hebben meer vertrouwen in hun omgeving en de toekomst. “Maar hoe meer je in het systeem vertrouwt, hoe lastiger het is om veerkrachtig te zijn”, weet Jasper de Vries. Dat maakt vertrouwen een fascinerende indicator voor veerkracht.
Jasper de Vries, universitair docent Strategische Communicatie bij de WUR, is al ruim tien jaar gefascineerd door het concept ‘vertrouwen’. Hij besloot dit daarom te gebruiken voor onderzoek naar de veerkracht van het agrarisch productiesysteem. Welke rol speelt vertrouwen hierbij? Hij onderzocht daarvoor natuurbeherende boeren in Drenthe. Zij produceren niet alleen voedsel, maar zaaien ook akkerranden in met bloemen, zodat vlinders daar terecht kunnen, of laten in de winter een stuk rogge op het land staan voor vogels.
Vormen van vertrouwen
De Vries onderzocht twee vormen van vertrouwen: interpersoonlijk (het vertrouwen tussen mensen) en in het systeem (zoals de overheid). De Vries en zijn collega’s interviewden daarvoor boeren, aangevuld met overheden van lokaal tot Europees niveau. Door die gesprekken te analyseren, werd duidelijk welke rol vertrouwen speelt bij gebeurtenissen die de veerkracht op de proef stellen, zoals nieuw beleid of een crisis.
FOTO Amaury Miller/HH
De aardappeloogst is in volle gang hier in de weidse polders aan de zeedijk tussen Westernieland en Den Andel. FOTO Hollandse Hoogte
Hoewel het onderzoek nog bezig is, durft De Vries al te concluderen dat de veerkracht die de boeren ervaren, samenhangt met de koppeling van productie en natuurbeheer aan andere systemen. “Een boer vertelde dat mensen positiever over hem zijn omdat hij aan agrarisch natuurbeheer doet. Scholen kwamen op zijn erf, bezoekers wilden weten wat hij deed. Dat versterkte zijn sociale positie en license to produce. Bovendien zorgde het voor alternatieve inkomsten. Dat alles betekende dat die boer veranderingen in het agrarisch systeem beter kan opvangen. Bovendien: door het groeiende vertrouwen van de dorpelingen in hem krijgt hij ook meer vertrouwen in zijn eigen toekomst.”
‘Er zijn studies die aantonen dat burgers lokaal laten meebeslissen, zorgt voor meer vertrouwen in de besluitvorming’
De Vries bepleit daarom dat de evaluatie van een systeem een bredere benadering nodig heeft dan alleen kijken naar de harde data, zoals de exacte opbrengsten van een boer. Dat kan voor de overheid een reden zijn om agrarisch natuurbeheer (ook al is de puur ecologische opbrengst soms beperkt, zoals verduurzaming van de voedselproductie en verbetering van de natuur) tóch te blijven financieren. “Misschien dat agrarisch natuurbeheer niet heel grote gevolgen heeft voor de natuur, maar wél op sociaal vlak.”
Natuurbeherende boeren produceren niet alleen voedsel, maar zaaien ook akkerranden in met bloemen, zodat vlinders daar terecht kunnen. FOTO Hollandse Hoogte
Bij systeemvertrouwen (zoals in de werking van de overheid of banken) werkt het precies andersom, concludeert De Vries. “Hoe meer je in zo’n systeem vertrouwt, hoe lastiger het is om veerkrachtig te zijn. Je denkt dan namelijk niet meer aan alternatieven voor hoe je bijvoorbeeld geld overmaakt. Maar wat als dat nodig is?”
Start van het weidegangseizoen 2018: koeien van boerderij Ter Coulster in Heiloo rennen onder grote belangstelling van de plaatselijke bevolking naar de wei. FOTO Hollandse Hoogte
Niet dat De Vries daarom pleit voor minder vertrouwen in instituties. “Anders moet je alles binnen persoonlijke relaties doen, wat je ziet in landen met veel corruptie. Stel dat je melk produceert, dan moet je elke keer weer onderhandelen met een medewerker van Campina over het wederzijdse vertrouwen. Dat kost heel veel tijd.”
‘Misschien dat agrarisch natuurbeheer niet heel grote gevolgen heeft voor de natuur, maar wél op sociaal vlak’
De Vries werkt aan een agent based model, een computerprogramma dat het vertrouwen tussen alle spelers en het systeem weergeeft. “Zo’n model is heel inzichtelijk voor mensen. Draai je bijvoorbeeld aan de knop ‘meer collectiviteit’, dan zie je hoe dit effect heeft op vertrouwens- en groepsrelaties.”
Vertrouwen in overheid
Ook ligt er een vervolgonderzoek in het verschiet. De Vries wil daarin inzoomen op de relatie tussen de twee vormen van vertrouwen. “Het vertrouwen in de overheid staat onder druk. Zij experimenteert daarom met nieuwe vormen van democratie en het keuzes maken op lokaler niveau. Er zijn studies die aantonen dat burgers lokaal laten meebeslissen, zorgt voor meer vertrouwen in de besluitvorming. De vraag is alleen of dit resultaat ook afstraalt op de overheid, of enkel op de deelnemers. Bij een bijeenkomst zei een boer tegen een afgevaardigde van de provincie: ‘Ik vertrouw jou wel, maar de provincie niet’. Dat intrigeert me zó, dus dat wil ik graag verder onderzoeken.”
Naam
Dr.ir. Jasper de Vries
Functie
Universitair docent Strategische Communicatie bij Wageningen University & Research
Resilience onderzoek
De rol van vertrouwen bij de veerkracht van het agrarisch productiesysteem
Team
Voor dit onderzoek werkt Jasper de Vries samen met een team wetenschappers van Wageningen University & Research, Open Universiteit Nederland en de Humboldt Universiteit in Berlijn