Een klimaatbestendig bedrijf in 5 stappen
Wageningen Climate Solutions
Fotografie: Shutterstock
DOOR Joris Tielens - September 2019
Hoe kunnen bedrijven in de agrifoodsector de CO2-emissie verminderen en de weerbaarheid vergroten tegen de gevolgen van klimaatverandering? Wageningen Economic Research biedt bedrijven vijf concrete stappen om koolstofneutraal en klimaatbestendig te worden.
De levensmiddelenindustrie en de agrifoodhandel en -retail zijn afhankelijk van de aankoop van melk, groenten of fruit uit Europa, of van tropische grondstoffen zoals koffie, cacao en palmolie. Ze weten als geen ander dat klimaatverandering de stabiele aanvoer van hun grondstoffen kan verstoren. Om de concurrentie voor te blijven, moeten deze bedrijven zich aanpassen aan de klimaatverandering zodat ze bestand zijn tegen stijgende temperaturen, vaker meer extreme regenval en langere droogte, factoren die een flinke negatieve invloed op de landbouwproductie hebben. Ze weten ook dat aandeelhouders en beleggers in toenemende mate een transformatie eisen naar klimaatneutrale productie- en waardeketens.
“Veel bedrijven uit de voedselverwerkende industrie hebben al een plan om de CO2-emissies binnen hun eigen bedrijf te verminderen. Maar de grootste uitstoot vindt vaak ergens anders in de keten plaats”, vertelt Willem Ruster, econoom en manager van het Agri & Food-duurzaamheidsprogramma bij Wageningen Economic Research. Hij werkt met bedrijven die hun eigen bedrijf en hun leveringsketen klimaatneutraal en -bestendig willen maken. Daarbij worden vijf concrete stappen gezet.
We moeten goed snappen hoe de waardeketen in elkaar zit om beter voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering
De ‘Sustainability Management Cycle’ laat vijf concrete stappen zien die bedrijven moeten zetten om koolstofneutraal en klimaatbestendig te worden. Infographic: Content Animators
De ‘Sustainability Management Cycle’ laat vijf concrete stappen zien die bedrijven moeten zetten om koolstofneutraal en klimaatbestendig te worden. Infographic: Content Animators
STAP 1: WETEN WAAR HET PROBLEEM LIGT
“Om een CO2-reductie-strategie op te zetten, moet je allereerst weten wat de hotspots van de koolstofvoetafdruk in de waardeketen zijn, en de belangrijkste factoren die daaraan ten grondslag liggen”, aldus Ruster. Wageningen Economic Research voert een nulmeting uit bij een bedrijf of voor de gehele levenscyclus van agrifoodproducten in de volledige leveringsketen. Op basis van deze metingen wordt vervolgens bepaald wat de hotspots en belangrijkste oorzaken zijn van CO2-emissies.
“In de zuivelsector is methaanuitstoot van koeien bijvoorbeeld een zeer belangrijke factor.”
“Voor bedrijven die palmolie inkopen, is het probleem dat er meer land in productie wordt genomen voor palmbomen, waarbij ontbossing plaatsvindt.”
Daarnaast moeten we goed begrijpen hoe de waardeketen in elkaar zit om beter voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering. “Bedrijven kunnen zien wat voor invloed klimaatverandering heeft op hun inkoop. Als er misoogsten ontstaan vanwege meer variabele en extreme weersomstandigheden, krijgt een fabriek waar fruit of aardappelen worden verwerkt te maken met een beperkt aanbod of lagere kwaliteit van grondstoffen”, vertelt Ruster.
“We creëren scenario’s voor de toekomst, brengen potentiële problemen in kaart en zetten deze om naar financiële risico's voor het bedrijf. Maar naast risico’s biedt klimaatverandering ook nieuwe marktkansen. De landbouw krijgt te maken met andere omstandigheden, waardoor er nieuw zaad, nieuwe gewasbeschermingsmethoden of precisielandbouwtechnieken nodig zijn. En er zijn nieuwe gebieden die ook geschikter worden voor landbouwproductie of alternatieve gewassen.”
Voor bedrijven die palmolie inkopen, is het probleem dat er meer land in productie wordt genomen voor palmbomen, waarbij ontbossing plaatsvindt. Foto: Shutterstock
Een natuurlijk en efficiënt bewateringssysteem voor gewassen draagt beter bij aan klimaatbestendige landbouw. Foto: Shutterstock
STAP 2: EEN VERBETERPLAN DAT WERKT
Monitoring is cruciaal om grip te houden op stapsgewijze verbetering
De volgende stap is het ontwikkelen van een concreet plan om klimaatneutraal en -bestendig te worden. Vóór de implementatie van maatregelen worden het effect op CO2-emissies, de kosten en baten en de ondersteuning van de maatregelen ingeschat aan de hand van een impactprognose. Koolstofneutrale productie kan meestal niet worden bereikt door beperking van de uitstoot alleen. Er is ook compensatie voor nodig, bijvoorbeeld door herbebossing of andere maatregelen voor CO2-opslag.
“Om klimaatbestendig te worden, moeten we het risico spreiden en meer gaan samenwerken in de keten”, vertelt Ruster.
“Denk daarbij bijvoorbeeld aan nieuwe overeenkomsten tussen leveranciers en afnemers waarin het risico niet langer overwegend bij de boer ligt.” Een voorbeeld is een groenteverwerkingsbedrijf dat de aanvoer van groenten in de droge zomer van 2018 heeft veiliggesteld door een deel van de kosten te dragen voor ad hoc extra water aanvoer voor telers. Maar bij oplossingen op de langere termijn gaat het om efficiëntere opslag en gebruik van water, ontwikkeling van klimaatbestendige plantenrassen en slimme meettechnieken voor bodemgezondheid en -veerkracht. “Waarbij de kosten van verbeteringen worden verdeeld over verschillende publieke en private stakeholders in de leveringsketen.”
Aardappelen in een sorteerfabriek. Foto: Shutterstock
STAP 3: MONITORING VOOR EFFECTIEVE VERBETERINGSMAATREGELEN
Er is gerichte monitoring van begin tot eind nodig om te bepalen of maatregelen werken. Monitoring begint bij het opzetten van de strategie en gaat door tijdens de implementatie. Voor elke maatregel worden indicatoren gekozen die meetbaar zijn, maar ook redelijkerwijs stuurbaar en haalbaar voor een bedrijf.
Ruster: “Je moet monitoren wat je doet en wat je verandert om grip te houden op stapsgewijze verbetering. Dit is cruciaal voor effectieve en efficiënte impactassessment later in het proces. Alleen dan weet je of je vooruitgang boekt bij het klimaatslim worden en of je maatregelen werken.”
Als je terugkijkt, blijkt vaak dat verwachtingen niet worden gehaald. Dat is geen probleem, zolang je er maar van wilt leren
STAP 4: EFFICIËNTE IMPLEMENTATIE
De onderzoekers geven ook advies over hoe de maatregelen efficiënt kunnen worden geïmplementeerd, met de juiste prikkels, interactie met stakeholders en systeemwijzigingen (waar nodig). Zo heeft Wageningen Economic Research bijvoorbeeld voor een groot zuivelbedrijf een plan ontwikkeld om de uitstoot van broeikasgassen in de melkveehouderij te verminderen. Daarbij bleek de optimale uitrolstrategie gericht te zijn op het opleiden van pioniers, die vervolgens de andere melkveehouders inspireerden om te volgen.
De onderzoekers kunnen ook helpen om partnerschappen binnen de toeleveringsketen klimaatbestendiger te maken en de levering van hoogwaardige agrifoodproducten te waarborgen. De overheid heeft ook een rol bij het waarborgen van de klimaatbestendigheid en verlagen van emissies op de lange termijn.
“Bijvoorbeeld door samenwerkingsverbanden in de toeleveringsketen aan te moedigen en door een CO₂-heffing in te voeren. Ook kunnen er programma’s worden opgestart voor de verbetering van de bodemgezondheid, om de gevolgen van zowel droogte als te veel water te verzachten. En overheden kunnen de ontwikkeling van verbeterde plantenrassen stimuleren die beter bestand zijn tegen de effecten van klimaatverandering.”
STAP 5: EVALUATIE EN AANPASSINGEN
Monitoring is cruciaal om grip te houden op stapsgewijze verbetering
De laatste stap is een evaluatie van de impact: welk effect hebben de maatregelen en wat kan er worden verbeterd? “Als je terugkijkt, blijkt vaak dat verwachtingen niet worden gehaald. Dat is geen probleem, zolang je er maar van wilt leren.” In die zin is de laatste stap ook de eerste stap. De stappen vormen een doorlopend proces van voortdurende verbeteringen waarbij de strategie en interventieplannen worden aangepast waar nodig.
Ruster: “In nauwe samenwerking met andere WUR-onderzoeksinstituten op het gebied van milieu, planten- en dierwetenschappen en voedseltechnologie doen we ons best om specifieke oplossingen te bieden voor klimaatbestendige teelt, betere verpakkingen en logistiek, slim gebruik van satellietgegevens en kringlooptechnieken in de dierwaardeketen.”
Een palmolieplantage. Veel oerwoud heeft moeten wijken voor de aanleg van dergelijke plantages. Foto: Shutterstock
WILT U KLIMAATSLIM WORDEN IN DE AGRIFOODSECTOR?
Wageningen Economic Research kan hotspots van de CO2-voetafdruk onder de aandacht brengen en verbanden opsporen in wereldwijde en lokale agrifoodketens die kwetsbaar zijn voor klimaatverandering. Dit zijn de belangrijkste ingrediënten bij het opstellen van een klimaatstrategie (om klimaatneutraal en -bestendig te worden). Op basis hiervan kunnen we stapsgewijze verbeteringsplannen ontwikkelen en uittesten in sectoren zoals landbouwinputs, gewashandel en -verwerking, voedselbestanddelen en consumentenproducten. Deze interventieplannen voor bedrijven zijn afgestemd op de specifieke sector, regio, leveringsketen en klimaatomstandigheden. We voeren ex-ante tests uit om de effectiviteit te beoordelen, waarbij de kosten en baten van CO2-reducerende strategieën, de vereiste samenwerking van stakeholders, de verwachte steun van boeren en de impact tegen elkaar worden afgezet.
Bij onze klimaatbestendigheidsscans geven we met behulp van kaartvisualisatiehulpmiddelen aan waar de landbouwproductie kan worden veranderd en wat voor verbeteringen haalbaar zijn. Het doel is succesvolle aanpassing aan hogere temperaturen, toegenomen droogte en intensievere neerslag als gevolg van klimaatverandering.
