Veerkrachtiger landbouw door bomen op de akker

De voordelen van agroforestry zijn niet alleen economisch – de boer heeft een gemengde opbrengst waardoor hij zijn risico spreidt – maar ook ecologisch. Een bomenrij levert meer biodiversiteit op, houdt meer water vast en verbetert de bodem. Ook windschade kan door bomen worden verminderd. Hoe je dat als boer of boerin slim aanpakt op je bedrijf, is de kern van het Wageningse onderzoek binnen AGROMIX.

Wageningen University & Research (WUR) is een van de 28 partners die betrokken zijn bij het project. Daniël de Jong, werkzaam bij Wageningen Plant Research, is projectleider van het Nederlandse deel. De Jong: “Moderne landbouw is gebaseerd op uniformiteit, maar ons doel is diversiteit. Daartoe brengen we zowel de kansen als knelpunten van de alternatieve werkwijzen in kaart. Zo kan een boer beter inschatten wat zo’n alternatieve werkwijze voor hem of haar kan betekenen.” Tools als serious games kunnen boeren op een overzichtelijke manier dat inzicht bieden. De Jong: “In een van de games die nu onder Wageningse leiding wordt ontwikkeld, kunnen boeren aan de hand van hun bedrijfsgegevens zien wat een overstap naar agroforestry ze zou gaan kosten en opleveren. De game zal natuurlijk wel een enorme vereenvoudiging worden van de werkelijkheid. Hij dient ter inspiratie, niet als individueel bedrijfsadvies.”

WUR begeleidt de twaalf pilots in de verschillende Europese landen. Dat gaat via een co-design proces: alle betrokkenen – dus boeren, bedrijfslevenpartijen, bewoners, onderzoekers en beleidsmakers – denken tijdens gezamenlijke ontwerpsessies na over mogelijke oplossingen. De Jong: “Zo loopt er in Frankrijk een pilot met een varkensboer die zijn varkens, die normaal in de stal staan, buiten wil laten grazen op grasland. Hij wil ze ook voer afkomstig van zijn bomen geven. Door zelf zo veel mogelijk zijn eigen varkensvoer te verbouwen, is hij minder afhankelijk van voer dat van ver komt, zoals soja. Die bomen staan in zijn weides en bieden behalve voer ook schaduw aan de varkens.”

In deze specifieke pilot wordt onderzocht welke (delen van) bomen geschikt zijn voor dierlijke consumptie. Ook naar businessmodellen wordt gekeken: hoe kan de boer het vlees vermarkten? Is er een speciaal grasgevoerd/bomenkeurmerk mogelijk? Omdat het een extensievere manier van varkens fokken is, moet het vlees immers meer geld opleveren wil het rendabel zijn. De Jong: “Ik verwacht dat boeren, mensen uit het bedrijfsleven, onderzoekers, beleidsmakers en wellicht consumenten samen de mogelijkheden gaan bekijken.”

Ook in Nederland is gestart met een pilot in Zuid-Limburg, waarbij De Jong betrokken is. De opdracht: hoe kunnen we het landschap zo inrichten dat het klimaatbestendiger is. “In de gemeente Voerendaal hebben ze problemen met hoosbuien en droogte. Doordat het daar heuvelachtig is, stromen de straten na zo’n hoosbui vol met modder van de akkers. De gemeente wil dat voorkomen en streeft bovendien naar een mooi en gevarieerd heuvelland, wat met monotone aardappelakkers niet per se het geval is. Maar ze willen ook de boeren niet wegjagen.”

Een mogelijke oplossing is het terugbrengen van een oude vorm van agroforestry: de Limburgse graften. Graften zijn richels begroeid met kruiden, (bessen)struiken en bomen als eik en walnoot. Door ruilverkaveling en schaalvergroting zijn veel van die graften verdwenen, terwijl ze voorkwamen dat het water snel de heuvels afstroomde. Ook hielden de wortels van de bomen en struiken het water beter vast in de bodem. Bovendien waren de graften goed voor de biodiversiteit en natuurlijke plaagbestrijding, door alle insecten en vogels die erin woonden. Aan de andere kant zorgden ze er wel voor dat een boer moest omrijden met zijn tractor, dus lang niet elke boer wil ze weer terug.

Doordat er zoveel partijen bij de pilot betrokken zijn – denk aan boeren, het waterschap, de provincie –, is het lastig om de neuzen dezelfde kant op te krijgen. De Jong: “Oplossingen die achter een bureau bedacht zijn, brengen op zich nog geen verandering. Daarvoor heb je mensen nodig die de machten en krachten hebben om dingen in beweging te brengen, bijvoorbeeld een boer die door iedereen in het dorp wordt gerespecteerd.”