Bij Best4Soil wordt er niet vanuit één bepaald perspectief naar de bodem gekeken. Video: Pixabay / Miguel Á. Padriñán
Geschatte leestijd: 8 minuten
Een duurzame voedselproductie begint bij een gezonde bodem. Die wemelt van het leven, van wormen en bacteriën tot schimmels en aaltjes. Maar de Europese bodem is op veel plaatsen verre van gezond. Onderzoekers van Wageningen University & Research en hun Europese collega’s bundelen hun kennis om het bodemleven te verbeteren en deze toegankelijk te maken voor telers en adviseurs.
Een evenwichtig bodemleven verbetert de weerbaarheid van planten tegen ziektes en zorgt zo dat minder bestrijdingsmiddelen nodig zijn. Maar het bodemleven heeft sinds de Tweede Wereldoorlog veel te lijden gehad, onder meer van overdadig gebruik van bestrijdingsmiddelen, eenzijdige bemesting en ondoordachte bouwplannen. Deze problemen strekken zich uit over heel Europa. Het European Innovation Platform AGRI, een platform van de Europese Commissie, heeft het initiatief genomen om deze bodemproblemen in kaart te brengen en oplossingen aan te dragen. In de focusgroep zaten onder meer boeren, onderzoekers en adviseurs. Een aantal van hen was zeer enthousiast over het Nederlandse aaltjesschema, een website met informatie over de beheersing van aaltjes. Aaltjes zijn microscopisch kleine wormpjes, die in groten getale in de bodem leven. Over het algemeen zijn aaltjes heel nuttig voor de landbouw omdat ze ingezet kunnen worden in de bestrijding van plaagdieren. Sommige aaltjessoorten zijn echter zelf schadelijk voor gewassen en dienen bestreden te worden. Men besloot een Europees project voor te stellen – Best4Soil – om alle kennis te verzamelen die nodig is om de bodem gezond te krijgen en te houden en die in een vorm te gieten waarmee telers en hun adviseurs uit de voeten kunnen.
“
We hebben voor alle gewassen in kaart gebracht welk effect er is op aaltjes en schimmels
Aaltjes zijn microscopisch kleine wormpjes, die ingezet kunnen worden in de bestrijding van plaagdieren. Foto: Shutterstock
Wageningen University & Research (WUR) – Open teelten kreeg inhoudelijk de voortrekkersrol vanwege het aaltjesschema, vertelt Leendert Molendijk, onderzoeker bij Wageningen Plant Research. “Nederland loopt voorop omdat we al vroeg zijn begonnen met het verbieden van allerlei bestrijdingsmiddelen.” Daarnaast werd Delphy (internationale voorlichting voor telers) erbij betrokken om de toegankelijkheid van de informatie te waarborgen.
Bodemziektes
We leven in Nederland in een rivierdelta waar grondsoorten voorkomen die in de rest van Europa veel minder algemeen zijn. Ook de teeltomstandigheden verschillen van land tot land. Toch zijn de bodemziektes in de rest van Europa globaal hetzelfde als waar Nederlandse telers op klei- en zandgrond tegenaan lopen, waardoor we veel van onze kennis kunnen exporteren, legt Molendijk uit. Naast wat er is gepubliceerd in de wetenschappelijke literatuur, hebben de onderzoekers ook de kennis ingevoerd die bij Europese proefstations aanwezig is, maar die niet werd gepubliceerd. “Die praktijkkennis is ook heel waardevol, maar die was nog niet ontsloten. Wel hebben we al die kennis beoordeeld op validiteit, zodat de adviezen die we boeren geven een solide basis hebben.”
De Crotalaria planten worden gebruikt als groenbemester en als veevoer. Ook is het een lust voor het oog. Foto: Shutterstock
Een doorzichtige polyethyleen folie voor de solarisatie van de grond om onkruid, insecten en bacteriën op een milieuvriendelijke manier te verminderen. Foto: Shutterstock
De samenwerking leverde veel waardevolle kennis op uit alle deelnemende Europese landen, vertelt Molendijk. “In Nederland hebben we veel detailkennis over aaltjes, terwijl in Hongarije of Roemenië aaltjes amper worden onderkend. Men weet daar van het bestaan niet af. Omdat in die landen chemische bestrijding niet te betalen is, zijn daar andere oplossingen gevonden voor bodemverbetering, waar andere landen veel van kunnen leren. In Denemarken en Zweden zijn veel goede studies gedaan, die echter nooit werden gepubliceerd, maar nu wel. Vanuit Polen kwam informatie over een aantal aaltjessoorten, van belang voor de graanteelt, die nog niet in de Best4Soil database waren opgenomen. De Best4Soil databases fungeren op deze manier als kristallisatiepunt van alle aaltjes en bodemschimmelinformatie die in Europa beschikbaar is. En zo droeg elk land zijn sterke punten bij. Ik denk dan ook dat we alles wat er in Europa ooit is onderzocht over bodempathogenen en aaltjes wel in handen hebben.”
Best4Soil is een internationaal netwerk voor het stimuleren van vier beste methodes voor bodemgezondheid in Europa. In deze video wordt uitgelegd wat Best4Soil doet.
Praktijknetwerk
Het resultaat van de samenwerking: een community of practice netwerk dat in heel Europa telers, adviseurs, voorlichters en onderzoekers met elkaar in contact brengt, een website met relevante informatie, een databank en bijeenkomsten en evenementen in twintig Europese landen waarin met elkaar gesproken wordt over bodemgezondheid. In de databank – te lezen in 22 Europese talen – kan de boer onder andere opgeven welke gewassen hij wil telen. Daar rolt vervolgens een schema voor de beplanting uit dat bijdraagt aan het voorkomen van bodemziektes, met achtergrondinformatie in het Engels. “We hebben met Best4Soil voor alle gewassen in kaart gebracht welk effect er is op aaltjes en schimmels in de bodem. Sommige gewassen stimuleren de groei van aaltjes, andere onderdrukken die juist. Daar kan de boer gebruik van maken bij het vruchtwisselingsschema – het slimme bouwplan.”
“
We moeten de bodem als geheel bekijken, zodat adviseurs en telers breed gaan denken
Met compost kan de boer zijn bodemgezondheid verbeteren. Foto: Shutterstock
Daarnaast staat er op de website een top 4 van algemene maatregelen die elke boer kan nemen om de bodemgezondheid te verbeteren, vandaar de naam Best4Soil. Het gaat om het gebruik van compost en organische stof, de inzet van groenbemesters, anaerobe grondontsmetting en solarisatie. Bij anaerobe grondontsmetting – een goed alternatief voor het gebruik van chemische middelen – wordt organisch materiaal in de bodem tot vergisting gebracht door de bodem af te dekken met folie. Daarbij ontstaan stoffen, vergelijkbaar met alcohol en azijn bij de huis-tuin en keukenvergisting, die dodelijk zijn voor veel ziekteverwekkers. Bij solarisatie wordt de bodem ook afgedekt met folie. De bodem wordt onder het zonlicht zó heet, dat ziektekiemen in de bodem afsterven. Deze vorm van bodemverbetering wordt vooral in zuidelijke landen gedaan.
Bodem als geheel
Het mooie van Best4Soil vindt Molendijk dat er niet vanuit één bepaald perspectief naar de bodem wordt gekeken. “Meestal wordt er gekeken vanuit drie gescheiden invalshoeken: bemesting, structuur/water en bodembiologie. In Best4Soil hebben we dit bij elkaar gebracht. We moeten de bodem als geheel bekijken, zodat adviseurs en telers breed gaan denken. Nu is er vaak nog sprake van een ad hoc aanpak: er is schade, welk bestrijdingsmiddel zal ik in de bodem pompen? Je hebt dan wel een oplossing voor het probleem, maar de kans is groot dat er vervolgens een ander probleem de kop opsteekt.” Best4Soil draaide nog als bètaversie. De definitieve versie is sinds februari 2022 online. Maar in steeds meer landen hebben boeren het bestaan ervan al ontdekt en zijn er mee aan de slag gegaan. Molendijk krijgt dan ook veel enthousiaste reacties. En ook voor de Nederlandse boeren, die al langer vertrouwd zijn met het aaltjesschema, heeft het project waardevolle nieuwe kennis opgeleverd. “Het gebruik van tagetes (afrikaantjes) als onderdeel van het rotatieschema, zien we steeds vaker op het veld. Dat is voortgekomen uit ons onderzoek. Met tagetes kun je bepaalde aaltjes goed in toom houden. Ook zijn er schema’s beschikbaar gekomen die rekening houden met bodemschimmels.” Is een project als Best4Soil ooit af? De kennis over bodemgezondheid blijft groeien, het is belangrijk dat die onderhouden wordt en in deze database terecht komt. Molendijk: “Het zou goed zijn als de overheid daar geld in stopt. In Duitsland heeft de overheid online een centrale plaats ingericht met gevalideerde tools, waarin Best4Soil ook is opgenomen. Het zou goed zijn als dit ook in Nederland en op EU-niveau zou gebeuren. Verder zou ik graag zien dat we de leemtes in Best4Soil in kaart brengen met nieuw onderzoek. De kracht van Wageningen is dat voor ons het onderzoek pas af is, als het wordt toegepast.”
Europese onderzoekscontext
Best4Soil draagt bij aan de volgende Europese beleidsuitdagingen:
- Kennis verspreiden over duurzaam bodembeheer
- Herstel gedegradeerde bodems
- Bescherming van de bodem en duurzaam gebruik van het land
Betrokken groepen vanuit Wageningen University & Research: Wageningen Plant Research – Open Teelten Betrokken Europese en andere landen: Bulgarije, Cyprus, Duitsland, Estland, Frankrijk, Hongarije, Ierland, Italië, Letland, Litouwen, Nederland, Oostenrijk, Servië, Slowakije, Spanje, Tsjechië, Verenigd Koninkrijk en Zwitserland
Looptijd: 2018 – 2022
Deel dit verhaal