Ieder mens heeft een unieke verzameling darmbacteriën, het microbioom. Foto: Shutterstock
Geschatte leestijd: 8 minuten
Kun je symptomen van ADHD of de ziekte van Parkinson tegengaan door je dieet aan te passen? En spelen darmbacteriën een rol bij stress of de eetlust van mensen met obesitas? Steeds meer onderzoek wijst op een verband tussen zulke bacteriën, voeding en gedrag. In een grote studie willen Wageningse wetenschappers en hun Europese collega’s daar meer over te weten komen.
Terwijl jij dit verhaal leest, zijn in je darmen miljoenen bacteriën hard aan het werk. Ze helpen je om voedsel te verteren, maken vitamines vrij en zorgen ervoor dat je meer energie uit je eten kunt halen. Sterker nog: als mens draag je je eigen, persoonlijke bacteriepopulatie met je mee. Die unieke verzameling darmbacteriën noemen we het microbioom. En dat microbioom zou zomaar eens heel bepalend kunnen zijn. Niet alleen voor je spijsvertering, maar ook voor je gedrag en mentale gezondheid. Dat laatste heeft alles te maken met de zogenaamde ‘darm-brein-as’, legt de Wageningse microbioloog en universitair hoofddocent Clara Belzer uit. Zij doet al meer dan tien jaar onderzoek naar het menselijke darm-microbioom. “Onze hersenen en darmen staan direct met elkaar in verbinding. Daarom hebben we sterke vermoedens dat wat er gebeurt in je darmen, grote invloed heeft op je gedrag. Uit onderzoek blijkt al dat het microbioom van mensen met ADHD, Alzheimer of obesitas er anders uitziet. En er zijn ook studies die laten zien dat het gedrag van zulke mensen kan verbeteren als zij een bepaald dieet volgen.”
“
Uit onderzoek blijkt dat het microbioom van mensen met ADHD, Alzheimer of obesitas er anders uitziet
De onderzoekers kijken naar voeding en gedrag van kinderen en ouderen, van gezonde en zieke mensen. Foto: Shutterstock
Vanuit Wageningen University & Research (WUR) werkt Belzer mee aan Eat2beNICE, een grootschalig Europees onderzoek dat verder inzoomt op het verband tussen voeding en gedrag. Negentien onderzoeksgroepen uit elf landen doen mee. Eat2beNICE is een brede studie, vertelt Belzer. “De onderzoeksteams kijken naar kinderen en ouderen, naar gezonde en zieke mensen. In Wageningen richten we ons specifiek op het microbioom van al die groepen.”
Poepmonsters
Het onderzoeksproject bestaat onder andere uit experimenten waarin proefpersonen wordt gevraagd om meer groenten, fruit, noten of olijfolie te eten. Van zo’n mediterraan dieet is bekend dat het goed is voor de gezondheid. Het is Belzers taak om poepmonsters van de proefpersonen te analyseren. “Zo kunnen we erachter komen wat de relatie is tussen de leefstijl en het gedrag van deze mensen, en hun microbioom.” In samenwerking met de Nijmeegse Radboud Universiteit loopt bijvoorbeeld een jarenlange studie waarin kinderen worden gevolgd tot in de puberteit. Elke twee à drie jaar verzamelen de onderzoekers nieuwe ontlasting. Ook vullen de kinderen en hun ouders vragenlijsten in over hun leefstijl en gedrag. Belzer: “In principe zijn dit gezonde kinderen zonder gedragsproblemen. Je ziet wel dat sommigen iets hoger scoren op bepaalde gedragsscores, zoals kenmerken van ADHD. Dat proberen wij te koppelen aan de bacteriën in hun darmen.”
Nieuw vakgebied
Het vakgebied van Belzer en haar collega’s is nog heel nieuw. WUR-hoogleraar Willem de Vos was vijftien jaar geleden een van de eersten die publiceerde over het menselijke microbioom. Inmiddels zijn er wereldwijd verschillende centra die zich specialiseren in microbioomonderzoek. “Nog niet zo lang geleden werd elke bacterie in ons lijf gezien als slecht en ziekmakend”, aldus Belzer. “Tegenwoordig pleiten wetenschappers voor minder antibioticagebruik en wordt gezegd dat het juist goed is om kinderen in de modder te laten spelen.”
Gezonde voeding is al vanaf jonge leeftijd belangrijk en bepaalt mede het gedrag. Foto: Shutterstock
Onderzoek naar de rol van het microbioom voor onze gezondheid is belangrijk, zegt Belzer, omdat in de westerse wereld steeds meer auto-immuunziektes, overgewicht en gedragsziektes voorkomen. “Die kunnen te maken hebben met ons veranderde dieet. We zien bijvoorbeeld dat de samenstelling van het microbioom in westerse landen veel minder divers is: wij hebben veel minder verschillende soorten bacteriën in onze darmen.” Het samenspel tussen bacteriën en hun ‘gastheer’ – in dit geval de mens – komt heel nauw, benadrukt ze. “Bij mensen hebben dezelfde bacteriën weer nét een ander effect dan bij muizen. Dat is zo gegroeid door jarenlange evolutie. Maar in onze westerse wereld verandert er in korte tijd veel. We eten anders, gebruiken antibiotica, en er komen meer kinderen ter wereld via een keizersnede – waardoor ze bij de geboorte andere bacteriën binnenkrijgen. Als gevolg daarvan zie je nu dat er in dat samenspel tussen mens en bacterie dingen misgaan. Misschien is dat een verklaring voor al die welvaartsziektes.”
Bijsturen
Als we leren wat verschillende darmbacteriën precies doen, kunnen we die ontwikkeling bijsturen. Bijvoorbeeld door ‘goede’ bacteriën in te zetten bij behandelingen. “Stel dat je kinderen met ADHD een probiotisch drankje kunt geven waardoor ze minder impulsief gedrag vertonen. Of kijk naar mensen met overgewicht, die soms een verstoord gevoel van verzadiging hebben. Voor hen kan toediening van een bacterie die dat vermindert een steuntje in de rug zijn. Dan hebben ze misschien geen maagverkleining nodig.”
“
Wetenschappers zeggen dat het juist goed is om kinderen in de modder te laten spelen
Belzer verwijst naar een studie over poeptransplantaties bij muizen. “Als je bij een slanke muis de ontlasting van een obese muis inbrengt, wordt die slanke muis dik. Zelfs zonder dat-ie meer eet of minder beweegt! Dat wijst erop dat darmbacteriën van dikke muizen zich helemaal hebben aangepast om zo veel mogelijk energie uit voeding te halen.”
Kip-eiverhaal
Het onderzoek van Belzer en haar samenwerkingspartners is nog niet klaar, benadrukt ze. De studie loopt tot eind 2023. Maar de eerste resultaten zijn al veelbelovend. “We zien dat bepaald menselijk gedrag en bepaalde bacteriën inderdaad vaak samen voorkomen. De volgende vraag is natuurlijk: hoe werkt dat? Daar hebben we nog geen idee van. Bovendien is het een kip-ei-verhaal: wat is oorzaak en gevolg? Veel mensen met een ziekte die hun gedrag beïnvloedt, vertonen immers ook ander eetgedrag.”
“
Bacteriën maken naast vitamines ook hormonen en neurotransmitters aan
Voor mensen met overgewicht kan de toediening van een bacterie mogelijk helpen bij het verstoorde gevoel van verzadiging. Foto: Shutterstock
De wetenschappers hebben al wel theorieën. “We zijn het erover eens dat bacteriën veel invloed hebben op de slijmlaag in de darm. Vaak zie je dat gezonde mensen een dikke slijmlaag in hun darmen hebben. Als die slijmlaag dunner wordt, lekken er meer stoffen doorheen. Daar zien we een verband met verslechterd gedrag.” Bovendien is bekend dat bacteriën naast vitamines ook hormonen en neurotransmitters aanmaken. “Dat zijn stofjes die ons gedrag beïnvloeden. We weten alleen nog niet wélke bacterie precies waar verantwoordelijk voor is. En of zulke stoffen die in de darmen worden aangemaakt, ook daadwerkelijk de hersenen bereiken. Dat zijn we allemaal nog aan het onderzoeken.”
De rol van beleid
Eén ding is zeker: Eat2beNICE levert Nederland én Europa veel nieuwe kennis op. Voor beleidsmakers, maar ook voor wetenschappers. “Met de database van ontlastingsmonsters en microbiomen die we in dit project aanleggen, kunnen we nog jaren door. We maken alle data vrij toegankelijk, zodat ook andere onderzoekers ermee aan de slag kunnen.” Welk advies heeft Belzer voor Europese beleidsmakers? “Ik hoop dat de rol van dieet veel belangrijker wordt in de bestrijding van ziekten. Bijvoorbeeld door mensen met bepaalde ziektes niet alleen te laten behandelen door artsen, maar hen ook door te verwijzen naar diëtisten. Het wordt steeds duidelijker hoe bepalend de rol van voeding is in onze gezondheid. En alleen vrijblijvende voedingsadviezen geven is vaak niet genoeg.” Bovendien, benadrukt ze: wéten welke keuzes je zou moeten maken is één ding. Maar in de keus die mensen daadwerkelijk maken, spelen ook hun financiële situatie en het voedselaanbod een rol. “Welke producten liggen in de supermarkt, welke reclames maak je voor kinderen, en wat zijn de prijzen van verse groenten en fruit? Met beleid kun je dat allemaal sterk beïnvloeden.”
Europese onderzoekscontext
Eat2beNICE draagt bij aan de volgende Europese beleidsuitdaging: Volksgezondheid; hoe voorkomen we ziektes, hoe gaan we overgewicht tegen? Betrokken groepen vanuit Wageningen University & Research: Laboratorium voor Microbiologie Betrokken Europese en andere landen: Brazilië, Duitsland, Estland, Hongarije, Nederland, Noorwegen, Spanje, Verenigde Staten en Zweden
Looptijd: 2017 – 2023
Deel dit verhaal