Het doel is om te kijken hoe de connecties tussen het platteland en de stad uiteindelijk beide gebieden kan versterken. Foto: Shutterstock
Geschatte leestijd: 8 minuten
Bij het maken van beleid worden het platteland en de stad vaak gezien als twee aparte werelden. Maar in de praktijk hebben ze grote invloed op elkaar. In het project ROBUST onderzochten wetenschappers van Wageningen University & Research, samen met hun Europese collega’s, hoe verbindingen tussen het platteland en de stad kunnen bijdragen aan het welzijn van inwoners.
Het klinkt bijna automatisch als een tegenstelling: het platteland en de stad. De één weids, afgelegen, met veel natuur en weinig mensen, de ander druk, volgebouwd en met eindeloze mogelijkheden. Bij het platteland denk je aan weilanden, boerderijen, met daartussen kleine dorpjes. Musea, theaters, poppodia? Die horen bij de stad. Toch? “Van oudsher is dat het beeld”, knikt hoogleraar Rurale sociologie Han Wiskerke van Wageningen University & Research (WUR). “Ook in de wereld van beleid worden de stad en het platteland gezien als twee geografisch gescheiden domeinen. Als het bijvoorbeeld gaat over werkgelegenheid, willen we investeren ‘om de stad nog aantrekkelijker te maken’. In het platteland investeer je ‘om leegloop tegen te gaan’. En de creatieve sector wordt gezien als iets typisch stads – alsof er op het platteland niets creatiefs gebeurt.” In feite zijn de stad en het platteland voortdurend van invloed op elkaar, legt Wiskerke uit. “Veel uitdagingen waar steden voor staan, kun je niet aanpakken zonder de relatie met het platteland te zien. Als je in de stad investeert in cultuur, heeft dat ook gevolgen voor de bezoekers van musea op het platteland. En het eten uit de supermarkt komt natuurlijk ergens vandaan. Dat denken in samenhang klinkt heel vanzelfsprekend, maar het gebeurt vaak nog niet.”
“
Een relatie leggen met de stad is cruciaal om oplossingen te vinden voor problemen op het platteland
In de mediterrane landen bieden veel boerderijen ook georganiseerde wijn en rondleidingen aan. Foto: frantic00 / Shutterstock
WUR-wetenschappers met expertise in plattelandsontwikkeling kijken daarom de laatste jaren met een andere bril naar hun vak. Om goede oplossingen te vinden voor problemen op het platteland is het logisch, cruciaal zelfs, om een relatie te leggen met ontwikkelingen in de stad. Vanuit die gedachte startte in 2017 het vierjarige EU-project ROBUST, waarvan WUR de kartrekker is. Onderzoekers en lokale overheden uit tien Europese landen werkten mee (zie kader).
Leefbaarheid
De afkorting ROBUST staat voor Rural-Urban Outlooks: Unlocking Synergies. Toegegeven, dat klinkt vrij abstract. “Doel was om te kijken hoe we de connecties tussen het platteland en de stad kunnen gebruiken om beide gebieden te versterken”, legt Wiskerke uit. “De resultaten uit ons project dragen bij aan de langetermijnvisie op plattelandsgebieden van de Europese Commissie.” Om de achtergrond van het project goed te begrijpen, moet je eerst wat meer weten over plattelandsontwikkeling. In eerste instantie was die vooral gericht op de landbouwontwikkeling: hoe kunnen we zo veel mogelijk voedsel produceren voor een zo laag mogelijke prijs? Daardoor zijn de productieniveaus hoger en voedselprijzen lager geworden, maar we hebben in Europa nu ook veel minder landbouwbedrijven en agrarische werkgelegenheid. Ook hebben we te maken met leegloop van plattelandsgebieden, milieuproblemen en achteruitgang van biodiversiteit.
In deze video wordt de Learning Hub Rural-Urban uitgelegd, die het laatste en beste Europese onderzoek over synergieën tussen stad en platteland op één plaats samenbrengt en presenteert.
Vanaf eind jaren negentig stimuleerde de EU boeren om naast voedsel produceren ook andere taken op te pakken. In Nederland dragen boeren bijvoorbeeld bij aan landschaps- en natuurbeheer. En in mediterrane landen is een sterke koppeling met toerisme en streekproducten ontstaan: veel boerderijen runnen ook een bed & breakfast of camping. “In Italië wordt dat vaak gecombineerd met een restaurant op het terrein. En denk ook aan georganiseerde wijn- en eettours, waarbij stedelingen naar landbouwbedrijven gaan om producten te proeven, te leren over productieprocessen en te genieten van het landschap.”
Verbindingen leggen
In die voorbeelden zie je al dat plattelandsontwikkeling steeds minder draait om landbouw an sich, en steeds meer om de relatie met meer ‘stadse’ beleidsterreinen als gastronomie of cultureel erfgoed. ROBUST bouwt daarop voort. In elf Europese regio’s zetten de onderzoekers zogenaamde ‘living labs’ op, om in de praktijk te onderzoeken hoe we de relatie tussen stad en platteland kunnen versterken. “Het idee van zo’n living lab is dat je lokale praktijken en processen ziet als een laboratorium”, vertelt Wiskerke. “Daar grijp je op in en die ga je dan bestuderen en analyseren.”
Bij de start van het project formuleerden de onderzoekers vijf thema’s die belangrijk zijn voor zowel het platteland als de stad: nieuwe bedrijfsmodellen, publieke infrastructuur en sociale diensten, voedsel, cultureel erfgoed en ecosystemen. Elk living lab werkte met drie van die vijf thema’s. Deelnemers kwamen per thema samen in een ‘Community of Practice’ (CoP) om van elkaar te leren. In de voedsel-CoP ging het bijvoorbeeld over de vraag hoe je perspectieven voor landbouwbedrijven in de buurt kunt versterken, door lokaal voedsel in te kopen voor school- of ziekenhuismaaltijden in de stad. Een ander thema was stedelijk voedselbeleid: “In Nederland deed gemeente Ede mee. Daar hebben ze al een voedselbeleid, terwijl de Italiaanse stad Lucca dat net wilde gaan opzetten. Zij konden dus leren van de ervaringen in Ede.”
Vijf prioriteiten
Sommige van de thema’s van ROBUST, zoals voedselvoorziening, zijn in deze context al eerder onderzocht. Maar naar bijvoorbeeld ecosystemen in relatie tot stedelijke ontwikkeling had het team nog niet eerder gekeken, vertelt Wiskerke. “Waterberging is in tijden van klimaatverandering bijvoorbeeld een groot vraagstuk: hoe gaan we overstromingen te lijf? Daarvoor moet je soms over de grenzen van de regio kijken – vaak zelfs over landsgrenzen – om stad-platteland relaties te begrijpen. Als er in Zwitserland meer sneeuw smelt of je in België enorme regenval hebt, kan dat in de dorpen en steden van Zuid-Holland problemen veroorzaken.” Op basis van haar resultaten stelde het ROBUST-team vijf prioriteiten op voor de Europese langetermijnagenda op het gebied van plattelandsontwikkeling: dienstverlening, nabijheidsrelaties, circulariteit, ecosysteemdiensten en cultuur. Het in stand houden van dienstverlening in rurale gebieden is prioriteit nummer één, aldus Wiskerke. “De rol van ‘ankerinstituten’ is daarin heel belangrijk. Dat zijn organisaties die fysiek geworteld zijn in een gebied. Denk bijvoorbeeld aan scholen, universiteiten, ziekenhuizen en bibliotheken.”
“
Het in stand houden van dienstverlening in rurale gebieden is prioriteit nummer één
“
Als je een collectieve identiteit in stand weet te houden, draagt dat bij aan het welzijn van een regio
Een boerenwinkel met natuurlijke producten in Zoetermeer. Foto: Nancy Beijersbergen / Shutterstock
Zulke ankerinstituten zijn niet alleen belangrijk voor het welzijn van inwoners. Ze stimuleren ook de werkgelegenheid en de lokale economie. “Wageningen is daarvan een mooi voorbeeld: veel voorzieningen hier zijn ontstaan dankzij de universiteit. Werknemers van zo’n grote instelling moeten ook boodschappen doen. En ze willen ook weleens naar de kroeg of de bioscoop.” Een andere prioriteit is cultuur. “Wat verbindt mensen en maakt ze deel van een specifieke regio en gemeenschap? Als je een collectieve identiteit in stand weet te houden, draagt dat bij aan het welzijn van een regio. In Wales speelt bijvoorbeeld de taal, het Welsh, een aanjagende rol. Daarnaast kun je cultuur inzetten als instrument om toeristen van elders naar een gebied toe te trekken. Dan kan in folklore zitten. Maar ook in voedsel, zoals je in de mediterrane landen ziet.”
Learning hub
In een nieuwe online ‘learning hub’ deelt het ROBUST-team haar belangrijkste lessen met een breed publiek. “Het is een soort handboek met praktische informatie, uitleg en voorbeelden. Het idee is dat we daar in de toekomst ook resultaten uit volgende onderzoeken aan toevoegen.” Toch blijven de onderzoekers terughoudend met het trekken van algemene conclusies over plattelandsbeleid. “We formuleren geen standaardaanpak die overal werkt, want in de living labs hebben we juist gemerkt dat de manier waarop landen bestuurlijk georganiseerd zijn heel bepalend is voor je aanpak. De bevoegdheden die een gemeente in Nederland heeft zijn misschien anders dan die van een Duitse gemeente. Dat maakt dat je echt per situatie moet kijken.”
Medio 2020 presenteerde de Europese Commissie haar langetermijnvisie op plattelandsontwikkeling, voor de periode tot 2040. De aanbevelingen van ROBUST zijn daarin duidelijk terug te zien, zegt Wiskerke verheugd. “En ook bij de lokale en regionale beleidsmakers is dankzij dit project het besef doorgedrongen dat het platteland en de stad elkaar hard nodig hebben.”
Europese onderzoekscontext
Rural-Urban Outlooks: Unlocking Synergies (ROBUST) draagt bij aan de volgende Europese beleidsuitdagingen:
- Plattelandsontwikkeling: hoe waarborgen we het welzijn en de welvaart op het platteland?
- Klimaatverandering: hoe werken we op Europees niveau samen om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan?
Betrokken groepen vanuit Wageningen University & Research: Vakgroep Rurale sociologie Betrokken Europese landen: Duitsland, Frankrijk, Italië, Letland, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Slovenië, Spanje en Verenigd Koninkrijk
Looptijd: 2017 – 2021
Deel dit verhaal