Het prikkelbaredarmsyndroom kan voor veel klachten zorgen. Foto: Shutterstock
KENNISONLINE 2021
Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) zorgt bij ruim één op de tien Nederlanders voor buikklachten die hen behoorlijk belemmeren in het dagelijks leven. Voeding lijkt van grote invloed, maar hoe dat precies werkt is nog niet duidelijk. Wageningen University & Research probeert met innovatief onderzoek te achterhalen wat het effect is van vezels, probiotica en vette voeding.
Een opgeblazen buik alsof je vier maanden zwanger bent, intense krampen en diarree, of juist verstopping. “Ik durf bijna niet meer naar buiten te gaan”, zegt iemand die eerder dit jaar reageerde op een bericht over darmonderzoeken van WUR. “Tijdens nachtdiensten val ik flauw van de pijn”, meldt een ander. “Ik heb zo veel last van winderigheid: pijnlijk én zo gênant’, klinkt het wanhopig. Nicole de Wit, onderzoeker bij Wageningen Food & Biobased Research, weet maar al te goed waar patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) last van hebben én hoeveel impact het heeft op hun dagelijks leven. “Het belemmert mensen in hun werk, maar ook in sociale contacten. Sommige patiënten durven niet meer uit eten of überhaupt afspraken elders te maken.”
“
PDS belemmert mensen in werk en sociale contacten. Sommigen durven de deur niet uit
De diagnose PDS lijkt vaak ook uitzichtloos: een kant-en-klare oplossing is er immers niet. “Fysiek is er vaak weinig te vinden. Patiënten worden wel doorgestuurd naar het ziekenhuis, maar meestal laten onderzoeken van de darmen niets afwijkends zien”, aldus De Wit die zich inmiddels al sinds 2017 met PDS bezighoudt en in het bijzonder met het effect van voeding op de aandoening.
Effectieve behandeling is lastig
Als patiënten voldoen aan de zogenoemde Rome 4 criteria – klachten bestaan langer dan zes maanden, elke week minstens één dag buikpijn, problemen met de ontlasting – én fysiek onderzoek andere mogelijke aandoeningen uitsluit, wordt vaak de diagnose PDS gesteld. Zo vertelt Ben Witteman, Maag-Lever-Darm-arts in Ziekenhuis Gelderse Vallei en buitengewoon hoogleraar in Wageningen. Witteman is een aanjager van het onderzoek naar de relatie tussen voeding en PDS: “Juist omdat ik in de dagelijkse praktijk zoveel mensen met deze klachten voorbij zie komen. Als dokter bied ik allereerst geruststelling: PDS is een vervelende aandoening, maar gelukkig niet gevaarlijk. Vervolgens geef ik leefstijladvies, daarbij kijk ik samen met de patiënt naar voeding en beweging, en zaken als overgewicht, rust, slaap en stress. Als aanpassingen op die gebieden onvoldoende werken, kijken we naar andere behandelingen, zoals aanvullende medicatie tegen bijvoorbeeld krampen of verstopping. Maar een effectieve behandeling blijft lastig.”
In-vitromodel SHIME bootst de vertering en fermentatie van voedingscomponenten in het darmstelsel na. Foto: Wageningen Food & Biobased Research
Vaak proberen patiënten vervolgens zelf van alles, zoals aanpassingen in hun voeding, weet onderzoeker De Wit. Een van de bekendste diëten die bij PDS wordt ingezet is het Australische FODMAP-dieet waarin allerlei suikers worden geschrapt. Maar omdat de diëten vaak zo streng zijn, zijn ze moeilijk vol te houden. Dokter Witteman: “Bovendien werkt dit dieet slechts voor een klein deel van de patiënten: met diarree of opgeblazen gevoel als voornaamste klacht.”
Tussen de oren?
Het is bekend, zegt onderzoeker De Wit, dat PDS-klachten kunnen verergeren door stress. Om die reden krijgen patiënten vaak het advies om stress zoveel mogelijk te vermijden. Maar er zijn ook mensen met PDS die geen stress ervaren en bovendien verdwijnen de klachten doorgaans niet compleet als iemand ontspannen is. De Wit: “Hoewel het bekend is dat PDS-klachten kunnen verergeren door stress, hebben we steeds meer aanwijzingen dat er ook wel degelijk iets speelt in de dikke darm: die lijkt uit balans te zijn. Bij deze mensen kan bijvoorbeeld de darmdoorlaatbaarheid afwijken: de darm lekt als het ware. Hierdoor kan een immuunreactie ontstaan die de klachten kan verergeren. Veel van de onderliggende oorzaken voor PDS zijn echter nog steeds grotendeels onbekend.”
Vierjarige studie
Voeding lijkt wat de darmdoorlaatbaarheid betreft een belangrijke knop om aan te draaien en zo klachten te verminderen. Maar hoe dat precies werkt, is nog onduidelijk. Het onderzoek dat De Wit samen met haar team uitvoert, is gestart in 2017 en wordt gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) onder de titel Nutrition to improve quality of life of IBS patients.
“
PDS-patiënten blijken een lagere hoeveelheid Bifidobacterium in hun darmen te hebben
Naast De Wits team en MLD-arts Witteman zijn bij deze zogeheten publiek-private samenwerking (PPS) ook de WUR-afdelingen Humane Voeding, het Laboratorium voor Microbiologie en negen bedrijven betrokken: voornamelijk producenten van voedingssupplementen. Zij leveren de verschillende voedingscomponenten, zoals prebiotica (onverteerbare vezels, die als voedingsbron van aanwezige darmbacteriën kunnen dienen) en probiotica (groep levende bacteriën die op een andere manier de darmbacteriën kunnen beïnvloeden) voor de drie onderzoeken met patiënten die dit jaar plaatsvinden.
De rol van voeding bij PDS Een plotseling opgeblazen gevoel, pijn, constipatie en diarree: het leven met prikkelbaredarmsyndroom kan onvoorspelbaar zijn en gaat gepaard met veel onzekerheid. Onderzoeker Nicole de Wit van Wageningen University & Research onderzoekt hoe voeding de symptomen kan helpen verlichten. Tot nu toe heeft ze daarvoor uit de 45 gescreende voedingscomponenten twee veelbelovende kanshebbers gevonden.
Vooronderzoek
Aan die patiëntonderzoeken zijn heel wat studies voorafgegaan, vertelt De Wit. “We wilden in eerste instantie weten welke voeding de klachten verergeren en welke juist minder klachten geven. Daarom hebben we aan meer dan 1.600 patiënten gevraagd welke producten klachten geven. Mensen met verschillende soorten klachten leken op dezelfde voedingsmiddelen te reageren: vettig, pittig en gefrituurd eten, uien en kool. Bij negentig patiënten is ook gekeken naar de samenstelling van hun darmbacteriën. Daarin zat geen duidelijk patroon in relatie tot hun klachten. Wel zagen we dat patiënten over het algemeen een lagere hoeveelheid Bifidobacterium (vaak gezien als goed voor de gezondheid en daarom ook geregeld gebruikt in probiotica, red.) in de darm hebben.”
Nepdarmen
Vervolgens zijn verschillende ‘in-vitrolabmodellen’ ontwikkeld – een soort mini-buiken van darmcellen en kunstmatige darmen waarin darmbacteriën van een gezonde donor zitten – om diverse voedingsmiddelen te testen (zie foto van model SHIME). De Wit: “We hebben 45 voedingscomponenten getest, van eiwitten en vetachtige stoffen tot vezels en probiotica. Daarvan wilden we weten wat het effect was op de darmdoorlaatbaarheid, ontstekingsreacties en het darmserotoninegehalte, dat een indicatie geeft voor overgevoeligheid en pijn, maar ook zorgt voor de darmperistaltiek (darmbewegingen die een rol spelen bij het ontlastingspatroon, red.).”
“
We hebben in het lab 45 voedingscomponenten getest, van eiwitten tot vezels
Ook wilde De Wits team weten wat voeding doet met de activiteit van de darmbacteriën. Daarvoor keken de onderzoekers naar de productie van korteketenvetzuren in het darmmilieu – hoger bleek vaak beter – en de gasproductie – liever niet te veel.
Belangrijk voor een gezonde darmflora: bifidobacteriën. Beeld: Shutterstock
Zakjes testen
Uit al die vooronderzoeken zijn een aantal voedingscomponenten gekomen die een positief effect op PDS-klachten lijken te hebben. Bijvoorbeeld omdat ze de darmbacteriën of serotonineniveaus positief beïnvloeden. De meest kansrijke voedingscomponenten zijn verpakt in zakjes en worden in drie verschillende studies getest, onder in totaal een kleine driehonderd PDS-patiënten. Voor het eerste onderzoek zijn honderdtachtig patiënten met obstipatieklachten geselecteerd. Deelnemers werden acht weken gevolgd, waarvan ze vier weken een supplement (pre- of probiotica) of placebo ontvingen. Op vragenlijsten vulden ze hun klachten en welzijn in.
Kunnen supplementen helpen?
Studie twee bestaat uit zeventig PDS-patiënten met diverse klachten: diarree, obstipatie of juist buikpijn zonder ontlastingsklachten. De Wit: “We willen weten wat het effect is van vier voedingssuplementen – drie onverteerbare voedingsvezels en een eiwithydrolysaat (een geknipt eiwit, red.) uit koemelk – op de Bifidobacterium-populatie in hun darmen. Zoals gezegd: die zijn lager bij PDS-patiënten, bleek uit ons eerder onderzoek, en worden geacht een positief effect te hebben op je darmgezondheid.”
Een beker slagroom
De laatste patiëntenstudie onder twintig PDS-patiënten moet duidelijk maken of een voedingscomponent, dat gebaseerd is op het specerij kurkuma, ontstekingsreacties en buikklachten kan verminderen die worden veroorzaakt door vet voedsel. De proefpersonen krijgen 48 uur voordat ze een beker slagroom drinken het betreffende supplement óf een placebo. Metingen vinden plaats door vragenlijsten en bloedonderzoek. Begin 2022 zullen alle resultaten bekend zijn. En dan? De Wit: “Dan weten we hopelijk meer over welke voedingssupplementen PDS-patiënten kunnen helpen. We verwachten geen quick fix: de klachten zijn immers uiteenlopend per patiënt en de behandeling dus ook. We werken zodoende toe naar een persoonlijk, wetenschappelijk onderbouwd voedingsadvies. Hoewel we na dit onderzoek meer handvatten zullen hebben, is het onderzoek naar de relatie tussen voeding en PDS nog lang niet klaar. We hopen dat we in de toekomst door kunnen met het screenen van voedingscomponenten, zodat we iedere PDS-patiënt een passende oplossing kunnen bieden.”